وضعیت زبان فارسی در تونس

معرفی کشور تونس:

تونس کشوری در شمالی  ترین نقطۀ قارۀ آفریقا و در ساحل جنوب دریای مدیترانه است که از غرب با الجزایر و از شرق و جنوب با لیبی هم‌مرز است. پایتخت این کشور، شهر تونس است. تونسی ها که اصالتاً از نژاد بربر هستند، در طول تاریخ و به دلیل موقعیت جغرافیایی آن منطقه حضور اقوام گوناگونی مانند فینیقی‌ها، وندال‌های آلمانی تبار، ایرانی‌ها، بیزانتی‌ها، عرب‌ها، ترک‌ها و فرانسوی‌ها را تجربه کرده  اند. تونس زمانی، مستعمره فرانسه نیز بود تا اینکه سرانجام در ۱۹۵۶ استقلال پیدا کرد و حبیب بورقیبه، اولین رئیس جمهور این کشور شد و پس از وی، زین العابدین بن علی، ریاست جمهوری این کشور را برعهده گرفت اما با انقلاب کرامت مردم تونس علیه وی در نهایت، حکومتش سقوط کرد و فصل جدیدی در نظام حکمرانی سیاسی این کشور آغاز شد. نظام تونس جمهوری و دین رسمی آن اسلام و زبان رسمی این کشور، عربی است. بیشتر مردم این کشور در زمان استعمار توسط فرانسه که بیش از هفت دهه طول کشید، به زبان فرانسوی نیز تسلط یافتند تا جایی که رفته رفته آن را به عنوان زبان علم برگزیدند. تصوف در کنار اسلام در این کشور معنای ویژه  ای دارد و موجب همزیستی پیروان مذاهب و ادیان گوناگون در کنار یکدیگر شده است. 
تونس دارای ۲۴ استان است که تونس، سوسه، مهدیه، نابل و قیروان از استان‌های مهم گردشگری این کشور هستند و شهر حمامات به ویژه یاسمین حمامات آن از مهمترین شهرهای گردشگرپذیر آن است. 

در سال 264 پیش از میلاد مسیح، ارتش روم به بهانۀ تصاحب جزیرۀ سیسیل از متعلقات حاصلخیز و ثروتمندنشین امپراتوری کارتاژ باستان ،  سه دوره جنگ دامنه  دار پونیک  را آغاز کرد و سپس در حدود سال 146 ق.م کارتاژ را درهم شکست. رومیانِ آزمند، سپس دست به نسل  کشی گسترده  ای در سرزمین قرطاج  زدند و با از بین بردن متون اصلی کارتاژی، تمدن دریانوردان فنیقی  در سواحل غربی مدیترانه را که از حدود 1101 ق.م از ناحیه صور (در لبنان امروزی) و پس از کوچ گسترده به سواحل تونس شکل گرفته بود، از بین بردند. از این پس، شهرکشورِ کارتاژ  و سپس اوتیک  و دیگر شهرها و بندرهای مهم قرطاژی به دست رومیان افتاد و آنان سعی کردند تا نواحی مرکزی و جنوب تونس نیز پیش روند و تکرار داستانی همچو این، ادامه یافت تا اینکه در سال 1956م. در پی یک دوره جنبش  های انقلابی، تونس از فرانسه استقلال یافت. 
تونس به  دلیل نزدیکی به حوضِ مدیترانه، همواره دستخوش یورش و عبور و مرور تمدن  ها و اقوام مختلفی همچون کاپسی  های اصیل اهل قفصه، بربرهای آمازیغ، مهاجران فنیقیِ اهل صور، رومیان، بربرهای واندال از نژاد ژرمن، بیزانسی  ها، اعراب مسلمان و ترکان عثمانی بوده است. 
سابقۀ زبان فارسی در تونس به سفرهای بازرگانان ایرانی و به  خصوص خراسانی به شهر قیروان ، اولین شهر اسلامی  شده در شمال افریقا بازمی  گردد. مراودات مکرر تجاری، سبب  سازِ انتقال واژگان پرتعدادی از زبان فارسی خراسانی به زبان بومی تونسی  ها شد. البته پیش از آن، حضور ایرانیان در سپاه عقبه   بن نافع، فاتح شهر قیروان در ابتدای ظهور اسلام، ردپایی از زبان فارسی در این کشور به  جا گذاشته   بود. در این دوره، امیران ایرانی از دودمان بنو خراسان، مدتی بر این شهر تونس حاکم شدند. به عنوان نمونه، برخی از فقیهان و اندیشمندان اسلامی تونس مانند امام سحنون نیشابوری ، اسد بن فرات نیشابوری، عبدالله بن فروخ فارسی و خالد بن یزید فارسی، ایرانی ‌تبار بودند. 
پس از آن و با سلطۀ خلفای عرب و عثمانی بر آن خطه، نفوذِ زبان فارسی به  تدریج رنگ باخت. اما با توجه به کاربرد برخی واژگان مانند ‹‹گلیم››، ‹‹کاروان›› و ... که تنها در انحصار ایرانیان بودند، آنچه قبلاً از فارسی بر زبان تونسی  ها نشسته بود، باقی ماند و به حیات خود ادامه داد. 
از سوی دیگر یادآوریِ دورۀ تاریخی ‹‹حفصیان››  نیز ضروری است؛ زیراکه این عصرِ پرشکوه،  نماد پیوستگی فرهنگی و علمی شمال آفریقا، مسلمانان و ایرانیان به  ویژه در زمینۀ طب، ادبیات و علوم شاخص دیگر است. حفصیان از جمله سلسله  های بربر شمال آفریقا بودند که در  طول سال  های ۶۲۵ تا ۹۸۳ هجری در افریقیه (طرابلس الغرب، تونس و الجزایر شرقی) حکومت کردند. طب دورۀ حفصی، ترکیبی از مکتب سنتی قیروان و طب اسلامی آندلسی و ایرانی بود که به  نوعی مسیر اصلیِ انتقال دانش طبی مسلمانان به اروپا را در مرحله  ای مهم از پیشرفت  های علمی و ادبی مسلمانان فراهم ساخت. 
در این دوره، نوعی از تعالی و تبادلات فرهنگی و دینی در شمال آفریقا پدید آمد که رفته  رفته رو به سرزمین مصر گذاشت و ریشه  های خود را در آنجا دوانید. حفصیان، میراث  دارانِ کوشا و پرانگیزه  ای بودند که دانشمندان، فقها و حدیث  دانانِ مهاجر از سرزمین  های اطراف مانند آندلس، مصر، شامات و ایران را به  گرد یکدیگر جمع و از آنان پذیرایی می  کردند و اینگونه بود که برای مدتِ چهار قرن، تمدن  های گوناگون بربرها، سیاهان، رومی  ها، فنیقی  ها، اعراب و ایرانیان در این نواحی در کنار یکدیگر زیستند و در زمینۀ فرهنگ  ها و علوم اسلامی بومی مناطق گونه  گون، به یکدیگر و از یکدیگر آموختند. این دوره از دست  آوردهای همگی آنان از اغالبه و فاطمیان گرفته تا زیریان، مرابطین و موحدین بهره برد و به غنای تمدنی خود افزود. 
به  عنوان نمونه، کتاب ‹‹قانون ابن سینا›› را احمد صقلی (در ۸۲۸ه.) خلاصه کرد و با نام ‹‹المختصر الفارسی›› به ابی فارس عبدالعزیز، امیر حفصی، هدیه داد. این اثر و آثار دیگری همچون ‹‹شرح ارجوزه›› و آثار رازی مانند کتاب ‹‹المنصوری›› به این ترتیب به طب تونسی وارد شدند و آن را احیا کردند. 

تاریخچه زبان فارسی: 

ایرانیان یکی از اقوامی بودند که نقشی پررنگ در ظهور و رشد تمدن اسلامی و تا اندازۀ ویژه  ای ایرانی در تونس داشتند. آثار تمدن و فرهنگ ایرانی در بخش‌های گوناگونی از تمدن و فرهنگ تونس به  خصوص پس از ورود اسلام در آن، آشکار است. در کتاب «العلاقات بین تونس و ایران عبر التاریخ» نوشتۀ ایران‌شناس معاصر تونس مرحوم عثمان کعاک می‌توان به عمق ارتباطات فرهنگی ایران و تونس پی برد. در بسیاری از عنصرهای فرهنگی کشور تونس همچون زبان، معماری، موسیقی آداب مردمی، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها و زینت‌آلات می‌توان نمودهای بسیاری از فرهنگ ایرانی اسلامی را جست‌وجو کرد. 
در گویش عربی تونس، بیش از ۲۰۰ واژه با ریشۀ فارسی دیده می‌شود که برخی از آنها عبارتند از:
«قیروان»، «گلیم»، «نارنج»، «رشته»، «دهقان»، «دستور» و واژه‌های دیگر. 
در آغاز دوره اسلامی، نفوذ فرهنگ ایرانی در تونس با حضور گروهی از سپاهیان ایرانی اهل خراسان در  لشگر عقبة بن نافع که مسجد تاریخی خویش را در سال ۵۱ هجری در شهر قیروان بنا نهادند، شکل گرفت و در زمان افول حکومت صنهاجی‌ها به اوج خود می‌رسد. در این دوره، امیران ایرانی از دودمان «بنو خراسان» مدتی بر شهر تونس فرمان می‌رانند. همچنین، برخی از فقیهان و اندیشمندان اسلامی تونس مانند امام سحنون نیشابوری، اسد بن فرات نیشابوری، عبدالله بن فروخ فارسی و خالد بن یزید فارسی ایرانی‌تبار بوده‌اند. افزون بر آن، نام برخی از خیابان‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز علمی دانشگاهی تونس است که با نام شهرها، شاعران و فیلسوفان ایرانی چون اصفهان، شیراز، تهران، حافظ، مولوی، خیام، ابن سینا، فارابی و رازی نامگذاری شده‌اند. 
ارتباطات فرهنگی ایران و تونس در سال ۱۳۴۶ با امضای موافقت‌نامه فرهنگی بین دو کشور رسمیت یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و از سرگیری روابط سیاسی بین دو کشور، ارتباطات فرهنگی وارد مرحله جدیدی شد و با گشایش مکان رایزنی فرهنگی در اسفند ۱۳۸۵، این ارتباطات در سطح خوبی آغاز گردید. در طول سال‌های گذشته و در راستای تحکیم روابط فرهنگی بین دو کشور، اسناد مختلف فرهنگی در سطوح و موضوعات مختلف به امضای مسئولان دو کشور رسیده است که گامی مهم در فعال سازی هرچه بیشتر روابط فرهنگی و بهره‌مندی از ظرفیت‌های دو کشور به شمار می‌رود. از جمله اسناد مذکور می‌توان به برنامه مبادلات فرهنگی، علمی و آموزشی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تونس، توافقنامه همکاری در بخش گردشگری بین دو کشور، یادداشت تفاهم همکاری در زمینه ترجمه، موافقتنامه همکاری در زمینه موسیقی، برگزاری سومین نشست مشترک کمیته گردشگری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تونس، یادداشت تفاهم همکاری در زمینه امور دینی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تونس و یادداشت تفاهم بین سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و مؤسسه رادیو و تلویزیون تونس نام برد که هریک از آن‌ها زمینه  ساز همکاری‌های گسترده دو کشور در موضوعات مورد علاقه است. 
رایزنی فرهنگی ایران متناسب با شرایط فرهنگی و راهبردهای ملی و بین المللی، حضوری فعال و اثرگذار  در فضای فرهنگی کشور تونس داشته است. به عنوان نمونه، تبادل هیأت‌های فرهنگی و هنری بین دو کشور، حضور در جشنواره‌های بین‌المللی دو کشور همچون جشنواره بین‌المللی فجر و جشنواره بین‌المللی کارتاژ در زمینه های فیلم، تئاتر، تئاتر عروسکی، موسیقی و…، برگزاری نشست‌های علمی، فرهنگی و تمدنی، برگزاری نمایشگاه‌های گوناگون صنایع دستی، برگزاری هفته‌های فیلم، نمایش سریال‌های تاریخی ایرانی در شبکه‌های تلویزیونی تونس همچون سریال پر مخاطب یوسف پیامبر (ع)، چاپ و انتشار کتب، برگزاری هفته فرهنگی ایران در تونس و هفته فرهنگی تونس در ایران، از جمله برنامه‌های فرهنگی رایزنی بوده است. 
همچنین، برگزاری روزهای فرهنگی ایران در مراکز فرهنگی و دانشگاهی تونس، برگزاری نشست های گفت‌وگوی فرهنگی میان ایران و جهان عرب، آموزش خط نستعلیق فارسی، برگزاری نشست‌های تخصصی مرتبط با زبان و ادبیات فارسی، برگزاری نشست‌های تحصصی دیگر با نخبگان تونسی و تبادل نظر در خصوص تقویت راه‌های همکاری‌های مشترک فرهنگی و علمی بین دو کشور و ...از آن جمله است. 
در موضوع رصد و پایش فضای فرهنگی و علمی تونس، تاکنون بیش از صدها مقاله و گزارش فرهنگی از اندیشمندان تونسی به منظور معرفی دیدگاه‌ها و اندیشه‌های آنان به جوامع علمی داخل کشور توسط رایزنی فرهنگی کشورمان ترجمه و منتشر شده است. 

مراکز، مدارس و کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی: 

 مراکز آزاد:  

- رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در تونس

مؤسسات آزاد:

- مرکز زبان های حبیب بورقیبه 

مراکز دانشگاهی: 

1-دانشگاه منوبه 
2-دانشگاه زیتونه 
3-دانشگاه سوسه  
4-دانشگاه المنار
5-دانشگاه کارتاژ
6-دانشگاه تونس (نهم آوریل)

اتاق  های ایران : 

 - اتاق صدر المتألهین (دانشگاه منوبه) 

مدارس :
 - مدرسه ایرانیان در تونس 

انجمن ها و کانون ها:

 - انجمن دوستی ایران و تونس 

مشاهیر ادبی: 
1-    عثمان کعاک
2-    احمد الطویلی 
3-    ابن خلدون