وضعیت زبان فارسی در قزاقستان

معرفی کشور قزاقستان: 
قزاقستان یکی از مهمترین جمهوری های آسیای مرکزی است که از موقعیت ویژه ای در منطقه برخوردار است. این کشور در بین سایر جمهوری های استقلال یافته از نظر مساحت بزرگترین کشور به حساب می آید و از نظر جغرافیایی نیز در موقعیت ممتاز و استراتژیک قرار دارد. افزون بر وسعت سرزمین و حاصل خیز بودن خاک آن، توفیق در جذب سرمایه گذاری خارجی، حضور فعال در عرصه جهانی و عضویت در سازمان های بین المللی و برخوردار بودن از دانش هسته ای ، این کشور را از دیگر جمهوری های آسیای مرکزی متمایز کرده است. کشوری که از همسایگی دو قدرت بزرگ روسیه و چین برخوردار و ملیت های گوناگونی را در خود جای داده است. 
در جمهوری قزاقستان بیش از 130 گروه قومی و 17 گروه مذهبی در کنار هم در صلح و آرامش زندگی می کنند. قزاقها 69.59 درصد (آمار 2022 ) و روسها 17.94 درصد( آمار 2022) جمعیت را به خود اختصاص داده اند و مابقی جمعیت شامل ازبک، اوکراینی، اویغور، و ... هستند. قزاق ها از ریشه دارترین ملت های ترک و صاحب بزرگترین سرزمین در میان ترک های معاصر به شمار می روند. آنان قومی هستند با تاریخی شگفت و زندگی ای شگفت انگیزتر، پرورش یافته در آغوش طبیعت که طبیعت برایشان همه واقعیت هستی شان است. قزاقستان به عنوان یک کشور مسلمان الگوی مناسبی در جهت ایجاد صلح و آرامش و محل تلاقی سه دین جهانی: اسلام، مسیحیت و بودیسم می باشد. 
ویژگی چندقومیتی قزاقستان در هنر و فرهنگ این کشور بازتاب یافته است. فعالیت‌های فرهنگی و هنری قزاقستان را می‌توان در دو دسته گسترده سنتی و غربی دسته بندی کرد.

فرهنگ و هنر سنتی که با نوع زندگی ساکنان عمدتاً قزاق و البته کره‌ای‌ها و اویغورها و اقوام کوچکتر این سرزمین مرتبط است؛ همانند شعرها، آهنگ‌ها و موسیقی قزاق که با سازهای سنتی آنان اجرا می‌شود، همچون فرش‌ها و پارچه‌های دست بافت و صنایع دستی گوناگون که در طول قرن‌ها در این سرزمین به حیات خود ادامه داده و پیشرفت کرده‌اند. در مجموع شعر و  موسیقی جایگاه خاصی در فرهنگ قزاق داشته و دارد. هنرهای گروه غربی شامل انواع هنرهایی می‌گردد که روس‌ها از ابتدای قرن بیستم به منطقه آورده اند نظیر: تئاتر، موسیقی کلاسیک، باله، اپرا، سینما، تلویزیون و ادبیات روسی.
البته همه این فعالیت های فرهنگی و هنری در میان قزاق‌ها به مقبولیت کامل دست نیافتند. اما در نتیجه سیاست های حکومت بلشویکی اتحاد شوروی، قزاقستان در دهه‌های گذشته پذیرای جمعیت بزرگی از روس‌ها و اقوام غیر قزاق بوده است.
حضور چنین جمعیت بزرگ و با فرهنگ‌های گوناگون و بسیار متفاوت موجب شکوفایی هنر و فرهنگ غربی در این کشور شده است. موفقیت قزاق‌ها و حتی آثار هنری که در قزاقستان ساخته شده یا به این کشور مربوط است، در جشنواره‌های بین‌المللی از آثار مثبت این تنوع فرهنگی است.

تاریخچه زبان فارسی: 
زبان فارسی در قزاقستان از پیشینه‌ای تاریخی برخوردار است. رفت‌و‌آمد ایرانیان به این منطقه و دادوستد آنان با اقوام قزاق، موجب اختلاط فرهنگی و ترویج زبان فارسی شده است تا جایی‌که گفته می‌شود، اسلام از طریق ایرانیان به این منطقه آمده است. رواج زبان فارسی در این منطقه تا حدی بوده که بسیاری از کتاب‌های تاریخی این سامان به زبان فارسی نوشته شده است و بدون آشنایی با زبان فارسی، آشنایی با تاریخ این کشور ممکن نیست. تاریخ قزاقستان با زبان و ادبیات فارسی گره خورده است و هر پژوهشگری که بخواهد درباره تاریخ و ادبیات و جغرافیای تاریخی قزاقستان مطالعه و تحقیق کند، باید با زبان فارسی آشنایی داشته باشد.
بر این اساس مردم قزاق و مردم ایران، پیوندهای تاریخی و فرهنگی بسیار دارند. شاعر بزرگ قزاق «آبای قونانبایف» شاعران برجستة ایران، از جمله: فردوسی ، خیام ، سعدی ، حافظ و مولوی را استادانِ معنوی و روحانی خویش می دانست. همچنین، داستان های پهلوانی قومِ قزاق از داستانِ رستم و سهرابِ شاهنامة فردوسی الهام گرفته شده و درون مایة داستان های پهلوانیِ بهادرانی، همچون: کاراسای باتیر، بوگنبای باتیر، نوروزبای باتیر و قابانبای باتیر، کاملاً در پیوند با ارزش های انسانیِ منعکس شده در شاهنامة فردوسی ست. بر اینها بیفزاییم، نام های ایرانیِ بسیاری، همچون: رُزا ، رستم ،گلنار ، گلبهرام ، فرهاد و فیروزه و ... ، نیز جشن باشکوهِ « نوروز » بر این پیوندها و نزدیکی ها، دلالتِ روشن و آشکار دارد. می توان شش نقطة پیوند و محورِ مشترک را میانِ مردم ایران و مردمِ قزاق برشمرد:
1.    تاریخ و جغرافیای نزدیک به هم و سنت ها و آیین های مشترک، نظیر
2.     جشن باستانیِ نوروز  
3.    مسلمان بودن هر دو ملت و تکیه بر ارزش های اخلاقی و توجه به بنیاد خانواده
4.    وجود داستان های پهلوانی با ارزش های فرهنگیِ مشابه، همچون: جوانمردی و وطن دوستی 
5.    وجود لغات فارسی بسیار در زبان قزاقی و اسامیِ رایج ایرانی در میانِ قزاقان
6.    وجود چهره های درخشان، همچون حکیم فارابی که جزو میراثِ مشترک دو ملت است
7.    حضور عاطفی و زندگیِ محترمانة اقلیتِ قزاق در شمالِ ایران و جمعیتی از ایرانیان در جنوبِ قزاقستان (گزارش وابستگی فرهنگی، 1396)
 بسیاری از ضرب‌المثل‌های فارسی در ادبیات قزاقی نیز به‌کار برده می‌شود و بر اساس پژوهش‌های محققین قزاق، حدود سه‌هزار واژه فارسی در زبان قزاقی وجود دارد. بیشتر شاعران، ادیبان و نویسندگان قزاق با زبان و ادبیات فارسی آشنایی داشته‌اند و بزرگانی چون حافظ، سعدی، فردوسی و خیام نیشابوری در این منطقه چهره‌های کاملاً شناخته‌شده هستند و برخی یا تمام دیوان آنها به زبان‌های قزاقی و روسی ترجمه شده است، اما پس از تشکیل اتحاد جماهیر شوروی سیاست قوم ستیزی و قطع ارتباط کامل این کشورها با کشورهای شرقی به‌ویژه کشورهای اسلامی و از جمله ایران، وقفه‌ای در این روند ایجاد شد. پس از فروپاشی شوروی، بار دیگر مردم این کشور، اقبال درخوری نسبت به ایران و زبان فارسی نشان دادند.
به نظر می رسد اولین ارتباطات جدی علمی و آموزشی در سال 1992 بود که پروفسور رستمف برای نخستین بار چند دانشجوی قزاق را به ایران می آورد تا دوره تکمیلی زبان و ادبیات فارسی را در مؤسسه دهخدا سپری نمایند (قمبربیگوا، 1383). نخستین کرسی زبان فارسی در قزاقستان در سال ۱۳۶۸ شمسی، یعنی سه سال قبل از استقلال این کشور، در دانشگاه فارابی آلماتی دایر شد که به گفته رئیس آن، در سال تحصیلی ۲۰۰۵ ـ ۲۰۰۴ میلادی حدود ۸۰۰ دانشجو در آنجا مشغول فراگیری زبان فارسی بودند که ۲۰۰ نفر آنها دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی و بقیه دانشجویانی بودند که فارسی را به‌عنوان زبان دوم فرا می‌گرفتند. خوشبختانه این استقبال از زبان فارسی بسیار خوب بود، به‌طوری که علاوه بر دانشگاه یاد شده در دیگر دانشگاه های مهم قزاقستان از جمله: آبلای خان، آبای، تربیت معلم، اورآسیا (نورسلطان )، قزاق-عرب (چیمکنت)، ایسینوف (آکتائو)، حیدرمحمد (تراز)، و ... هم رشته زبان و ادبیات فارسی دایر شد و در برخی مدارس شهر آلماتی نیز زبان فارسی تدریس می‌شد «اما در سال های اخیر بنا به دلایل متعدد از جمله تغییر سیاست ها و سیستم آموزشی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی نه‌تنها جایگاه زبان فارسی در دانشگاه ها و مجامع علمی افول کرده، بلکه در صورت عدم چاره جویی، زبان فارسی جایگاه خود را تا حد زیادی از دست خواهد داد» (صابری، 1392: 116). 

مراکز، مدارس و کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی: 
•    نمایندگی بنیاد سعدی در کشور قزاقستان: 
- رایزنی فرهنگی ج.ا.ا. در نورسلطان
- وابستگی فرهنگی ج.ا.ا. در آلماتی

•    مراکز آزاد:  
1.    مدرسه دینی شهر مرکه
2.    مرکز فرهنگی ایرانیان (چیمکنت Shymkent)

•    اتاق های ایران : (14) 
1- ژین پی – تربیت معلم دختران قزاقستان 
2- دانشگاه روابط بین الملل و زبان های جهان (آبلایخان)
3- دانشگاه الفارابی
4- کتابخانه ملی قزاقستان 
5- دانشگاه دولتی خزرفن-آوری و مهندسی به نام ایسینف
6- اتاق ایران در دانشکده روابط بین الملل دانشگاه اوراسیا
7- اتاق مطالعات اقتصادی بنام بیرونی در دانشکده اقتصاد دانشگاه اوراسیا
8- اتاق علمی فرهنگی فردوسی 
9- اتاق دین شناسی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه اوراسیا
10- دانشگاه  آبای
11- مدرسه 38
12- اتاق فرهنگ و تمدن ایران دانشگاه مختار عوض اف 
13- اتاق مولانا دانشگاه یسه نوف

•    کرسی های دانشگاهی (8)

1-    دانشگاه ملی الفارابی (آلماتی) Al-Farabi ( KazNU ) 
2.    دانشگاه ملی تربیت و آموزش آبای Abai (آلماتی)
3.    دانشگاه تربیت معلم زنان ژِینپی (آلماتی) 
4.    دانشگاه اورآسیا (نورسلطان)
5.     دانشگاه روابط بین‌المللی و زبان‌های جهانی آبلایخان Ablai Khan 
6.    دانشگاه ایسینیوف (آکتائو) 

•    مهم ترین مشاهیرو مفاخر ادبی 
1-    آبای قونانبایف
2-    شاه کریم خدایبردی اولی 
3-    مختار عیوض اف 
4-    ژومکن ناژیمدنوف