وضعیت زبان فارسی در قرقیزستان
معرفی کشور قرقیزستان:
قرقیزستان، در قسمت شمال شرقی آسیای مرکزی و قفقاز قرار دارد و با چین، قزاقستان، تاجیکستان و ازبکستان همسایه و پایتخت آن بیشکک است. این شهر، خواهرخوانده قزوین می باشد. بیش از ۸۰ ملیت و قوم در قرقیزستان ساکناند. آنان قرابت نژادی نزدیکی با قزاقهای قزاقستان دارند و سابقاً که قزاقها را قرقیز میخواندند، به ایشان قراقریز میگفتند. از نظر قومی حدود 72 درصد آن ها را قرقیز، ۱۴ درصد، ازبک و 10 در صد را روسها تشکیل میدهند.
تاریخ قرقیزستان به سال 201 قبل از میلاد باز می گردد، قرقیزان معتقدند، قوم قرقیز از اقوام ترک، زاده شده اند. در ابتدا قرقیزها در بخش شمال شرقی کشور که هماینک مغولستان نامیده می شود، زندگی می کردند. بعدها آنها به جنوب مهاجرت کرده و در اطراف رودخانه ینی سئی در جنوب سیبری سکنی گزیده و از قرن ششم تا هشتم در آنجا زندگی می کردند. در قرن دوازدهم، اسلام دین مسلط در تمام منطقه شد و در قرن سیزدهم با اوج گیری امپراتوری مغول، قرقیزها به جنوب مهاجرت کردند. در قرنهای پانزدهم و شانزدهم، جمهوری قرقیز شکلگرفته و تا قرن نوزدهم به شکل مستقل به حیات خود ادامه داد. در 1876م.، این سرزمین به تصرف امپراتوری روسیه درآمد و بخشی از ترکستان شد که تنش2ها و شورشهای مکرر آن دوره، باعث مهاجرت بسیاری از مردم آن به چین و افغانستان گردید.
در سال 1991 و به دنبال تنش و ناآرامیهای قومی بین قرقیزها و ازبک ها در منطقه اوش و ریاست جمهوری عسکر آقایف ، قرقیزستان از اتحاد شوروی جدا گردید و جمهوری مستقل قرقیز (1993) اعلام موجودیت کرد. در طول دهه 1990 و اوایل 2000 کشور دچار بیثباتی سیاسی شد و انتخابات دموکراتیک و آزاد در آن برگزار نگردید.
آقایف با اعلام نظر دادگاه قانون اساسی قرقیزستان، مبنی بر شرایط و ارائه خدمات ویژه، اجازه یافت دوباره بر کرسی ریاست جمهوری بنشیند و مدت 14 سال رئیسجمهور بود تا زمان انتخابات مجلس 2005 که با رد صلاحیت نامزدهای مخالف دولت در پارلمان، مخالفان دولت، ضمن اعتراض، مراکز دولتی و کاخ ریاست جمهوری را تصرف کردند و در نهایت قربان بیگ باقی یف رئیسجمهور شد.
با این که باقی یف، متعهد به اقتصاد آزاد و آزادی عقیده و مطبوعات شده بود، اما با در پیش گرفتن رویه فشار، شکنجه و سرکوب مخالفان، طومار ریاست جمهوری خود را در هم پیچید. اگرچه باقی یف برای تحکیم و متمرکز کردن قدرت خود دست به اصلاحاتی در قانون اساسی زد، اما همچون دیگر سیاستمداران، عواملی مانند: خویشاوند سالاری، تقسیم ناعادلانه قدرت، حذف یاران انقلابی، قبیله گرایی و ایجاد شکاف سیاسی در شمال و جنوب کشور شکست خورد (زیباکلام، افشاری و کریم زاده، 1389).
لازم به ذکر است حکومت این کشور تا ماه ژوئن 2010 نظام جمهوری داشت و رئیسجمهور با رأی مستقیم مردم برای یک دوره 5 ساله رئیس حکومت می شد، ولی بعد از اینکه دولت موقت به رهبری خانم رزا آتونبایوا، اقدام به همهپرسی در مورد اصلاح قانون اساسی کرد، از اختیارات رئیسجمهور کاسته و به اختیارات پارلمان افزوده شد. در نتیجه، نوع حکومت در قرقیزستان به حکومت پارلمانی تغییر یافت و این کشور اولین نظام دارای دموکراسی پارلمانی در آسیای مرکزی گردید.
از تاریخ ۱۰ ژانویه ۲۰۲۱ صادر جباروف به عنوان رئیسجمهور قرقیزستان انتخاب گردیده و تاکنون این مسئولیت را بر عهده دارد.
تاریخچه زبان فارسی:
تاریخ و فرهنگ قرقیزستان از فرهنگ ایرانی جدایی ناپذیر است. بخش زیادی از هویت و پیشینه ملت قرقیزی در کتابها و نوشتههای زبان فارسی نهفته است. زبان فارسی در دوران نه چندان دوری در این کشور رواج داشته است، این زبان نهتنها در دانشگاهها بلکه در تعداد زیادی از مدارس تدریس میشده است. همچنین بیشتر مردم این کشور، عمدتاً مسلمان هستند از این رو، گرایش نزدیکی نسبت به ایران دارند. بیشتر کلمات مربوط به دین و تجارت از کلمات فارسی گرفته شده است. برخی از زبان شناسان تعداد آن را بالغ بر 1200 کلمه میدانند که به نظر میرسد بسیار بیشتر از این تعداد باشد.
میاندره در کتاب قرقیزنامه، سابقه زبان فارسی را پیش از حمله روسها عنوان کرده و گفته است: مردم بهویژه نواحی جنوبی، نماز خود را به زبان فارسی ادا می کنند. تأثیر زبان و ادب فارسی در فرهنگ و سنن محلی نیز مشهود است؛ بهویژه در گویش مناطق جنوب غربی این کشور و از جمله درۀ فرغانه گستردهتر است. برخی از اماکن تاریخی این سرزمین نام فارسی دارند و صدها لغت و اصطلاح فارسی در زندگی روزمره مردم بهکار برده میشود. زبان فارسی تا به امروز نیز در اعلام و گویشهای مناطق جنوب غربی قرقیزستان و دره فرغانه ظهور و نمود پیدا میکند. نمونههای آنها را در نامهای شهرها و روستاهای استان بادکن قرقیزستان نظیر «قدمجای» (به فارسی قدمگاه) و روستای «زردآلی» (به فارسی میشود زردآلو و میدانیم که استان بادکن به زردآلوهای خود معروف است) و آبشار در «آبشیر آتا» واقع در استان اوش میبینیم. صدها واژه دارای ریشه فارسی در صحبتهای روزمره قرقیزها بکار میرود، مثلاً داری خانا (داروخانه)، آشکانا (آش خانه)، چایخانا (چایخانه)، پیغمبر (پیغمبر)، کوچو (کوچه)، پریشته (فرشته)، توزُک (دوزخ)، بِئیش (بهشت)، قاشیق (قاشق)، ارزان (ارزان)، صامین (صابون) و... تا پیش از سیطره حکومت شوروی بر این مردم، اکثر فرمانها و مکتوبات و حتی اسناد زمین یا وقفنامهها به زبان فارسی نگاشته میشده است و حتی به گفته نویسنده فوق، نخستین بیانیههای بلشویکها که برای مردم این مناطق صادر میشد، به زبان فارسی ترجمه میشد. رد پای زبان و ادب فارسی در تدوین بزرگترین سرمایهی قومی این مردم و مظهر هویت ملی آنها، یعنی حماسه «ماناس» نیز هویداست. این حماسه از شاهنامه فردوسی تأثیر فراوان پذیرفته است؛ (کهریز، خبرگزاری ایبنا: 1394).
به طور خاص می توان گفت روابط قرقیزستان با ایران بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق از سال 1370 هـ.ش رسماً آغاز شد. این روابط نه تنها در شاخص های سیاسی دارای گستردگی خاص خود بوده، بلکه در زمینه فرهنگی نیز شاهد کوشش های فراوانی بوده است. با توجه به شرایط سیاسی قرقیزستان و وجود فضای باز سیاسی – فرهنگی، اولین موافقتنامه فرهنگی دو کشور در سال 1993 به امضاء رسید (بهرامی، 1388).
از جمله نخستین کوشش ها برای احیاء و گسترش زبان فارسی در قرقیزستان می توان به راه اندازی کرسی زبان فارسی در سال 1392 در دانشکده شرق شناسی دانشگاه علوم انسانی بیشکک اشاره کرد که کار خود را با پذیرش 10 دانشجو شروع کرد. این دانشگاه که در آغاز با مشکلاتی در زمینه آموزش زبان فارسی روبه رو بود به تدریج توانست با سپری کردن آنها و دنبال کردن آموزش زبان فارسی در هر سال دانشجویان جدیدی را تربیت نماید. به طور کلی در این دانشگاه و البته در کل دانشجویان می توان پیشرفت دانشجویان دختر را به خوبی دریافت چرا که هم در انتخاب این زبان و هم در آموختن آن پیشگام هستند.
از آن به بعد بدلیل فرهنگ مشترک و گرایش های فرهنگی این کشور با ایران، به ویژه در قسمت های جنوبی، زبان فارسی مورد توجه قرار گرفته است و در دانشکده خاورشناسی دانشگاه دولتی بیشکک از سال 1995 زبان فارسی تدریس می شود. همزمان با فعالیت رایزنی های فرهنگی، توجه بیشتری نسبت به فراگیری زبان فارسی جلب شده است. هم اکنون در دانشگاه های دولتی قرقیزستان، دانشگاه اسلاویانی بیشکک، دانشگاه ملی جمهوری قرقیزستان و مدرسه شماره بیست و هشت بیشکک، به علاقهمندان زبان فارسی آموزش داده میشود.
مراکز، مدارس و کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی:
نمایندگی بنیاد سعدی:
1. رایزنی فرهنگی ج.ا.ا. در بیشکک
مدارس:
1. مدرسه شماره 28 بیشکک
مراکز دانشگاهی:
1. دانشگاه دولتی بیشکک https://bhu.kg/en
2. دانشگاه قرقیزی – روسی اسلاویانی: www.krsu.edu.kg
3. دانشگاه ملی جمهوری قرقیزستان https://www.knu.kg/ky/en
اتاق های ایران:
1. دانشگاه دولتی بیشکک (مرکز ایرانشناسی و اسلامشناسی، گوشه ایرانشناسی و زبان فارسی «سعدی»)
2. دانشگاه روسی-قرقیزی اسلاویانی (مرکز ایرانشناسی «عمر خیام»)
3. دانشگاه ملی جمهوری قرقیزستان (مرکز زبان فارسی و ایرانشناسی «حافظ»
4. مدرسه شماره 28 شهر بیشکک
مشاهیر ادبی:
1. چنگیز آیتماتوف
2. توگولبای صدیقبکوف
3. علی توقومبایف
4. علیقول عثمانوف
5. تولوگوا قاسمبکوف
6. قاسم تینیستاوف
