وضعیت زبان فارسی در ترکمنستان

معرفی کشور ترکمنستان:

کشور ترکمنستان با ۴۸۸۱۰۰ کیلومترمربع و 6031178 نفر در بخش غربی آسیای میانه قرار دارد. این کشور با کشورهای قزاقستان، ازبکستان، افغانستان و ایران هم مرز بوده و با دریای خزر مرز آبی دارد. با وجود جمعیت اندک، کشور ترکمنستان، کشوری چندملیتی است و گروه های قومی و ملی بر اساس قانون اساسی از حقوق مساوی برخوردارند. این قومیت ها متشکل از: ترکمن، ازبک، روس، قزاق، ارمنی، آذری، تاتار، بلوچ و اکراینی هستند. ترکمنستان در تقسیمات اداری، دارای 5 استان به نام های آخال، بالکان، داش اوغوز، لباپ و ماری (مرو) و 46 بخش می باشد. عشق آباد پایتخت این کشور از این تقسیمات جدا می باشد. 

   زبان این کشور در سال 1991 از زبان روسی جدا و به‌صورت رسمی، ترکمنی شد و نام آن از جمهوری شوروی سوسیالیستی ترکمنستان به ترکمنستان تغییر کرد. در دسامبر 1991 نیز ترکمنستان با امضای بیانیه ی آلماآتی، به ده جمهوریِ عضوِ دولت های مشترک‌المنافع پیوست. طبق قانون اساسی 1992 ساختار سیاسی ترکمنستان مبتنی بر سکولاریسم و شکل حکومت جمهوری ریاستی بی‌طرفی یکی از مهم‌ترین اصول دولت شمرده می‌شود و سیاست خارجی این کشور نیز بر این اصل بنا شده است. است. صفرمراد نیازاُف، اولین رئیس‌جمهوری ترکمنستان بعد از فروپاشی شوروی بود. با مرگ نیازاُف، بردی محمداُف در فوریه ۲۰۰۷ به عنوان رئیس جمهوری جدید برای مدت 5 سال و بار دیگر در سال 2012 و سپس در سال 2017 سوگند وفاداری یاد کرد. بردی محمداُف نیز در اواخر سال 2021 اعلام کرد که قصد دارد سکان ریاست جمهوری را به جوانان بسپارد و فرزند وی سردار قربانقلی یویچ بردی محمداُف نیز یکی از 9 کاندیدای ریاست جمهوری شد که در 19 مارس 2022 به عنوان رئیس جمهوری ترکمنستان برای یک دوره 7 ساله، انتخاب گردید. 

تاریخچه زبان فارسی: 
پیشینۀ حضور زبان فارسی در ترکمنستان به دورۀ دویست‌سالۀ حکومت ایرانیان به خصوص خراسانی ها و ماوراءالنهری ها باز می گردد که پس از پذیرش اسلام و هنگامی که ترکمانان در بیابان های شمالی خراسان حضور داشتند، با برقراری ارتباط و مترجمی میان خراسانی ها و دیگر اقوام ترک، عنوان ترجمان یا ترکمان را یافتند و اولین روابط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی میان این دو برقرار شد، همچنین پیشینۀ گسترش زبان و واژگان فارسی در آن سرزمین ها را باید در دورۀ سلجوقی جست‌وجو کرد که زبان رسمی این دیار و نگارش کتاب، سرودن شعر، آموزش و پرورش و نامه-نویسی در دستگاه فرمانروایان این خاندان، به زبان فارسی بود. درترکمنستان بسیاری از پارسی سرایان هم اکنون بعنوان شخصیت - های تاریخی مشترک مورد احترام ترکمن ها و ایرانی ها می باشند. بزرگانی چون "ابوسعید ابوالخیر، انوری ابیوردی ، خواجه یوسف همدانی ، کسایی مروزی، شیخ نجم الدین کبری وابوعلی دقاق " از جمله دهها شخصیت تاثیرگذار در فرهنک وادب فارسی هستند که هم اکنون در ترکمنستان بعنوان شخصیت های تاریخی این ملت مورد احترام و تکریم قرار می گیرند. 
البته در عرصه های فرهنگ ، زبان و ادبیات، چون ترکمانان فاقد ادبیات بودند، نتوانستند تأثیر مهمی در روند تعالی زبان فارسی و فرهنگ و تمدن ایرانی بگذارند «و اگر نبود راه و رسم پالایش زبان ترکی از واژگان بیگانه، که سال ها از برنامه-های قانون گذاران ترک است، بی گمان واژگان فارسی در زبان ترکی، بیش از پیش نمود می یافت»(فضیلت، 1381: 198)  بی گمان تحلیل حماسه «رزم ایران و توران، از برجسته ترین درون‌مایه‌های شاهنامۀ فردوسی است که از نگاه نمادین، بیانگر این پدیدۀ تاریخی است که زیست گاه ترکان، سالیان سال از استان های هخامنشیان به شمار می رفته و کسانی که تاریخ کهن ترکان را نگاشته اند، این دوره را دورۀ پارس ها نام نهاده اند» (همان) و نیز تأمل در شکل گیری و رشد شعر فارسی در ترکمنستان و توجه به اسناد تاریخی و نسخ خطی به جا مانده به زبان فارسی و مطالعۀ روند حضور زبان و ادبیات فارسی در آن سرزمین، به ریشه شناسی مناسبات و شناخت دل‌بستگی‌ها و وابستگی های فرهنگی و دینی خواهد انجامید. درباره آثار فارسی به جا مانده از گذشته در ترکمنستان باید گفت که هنوز بسیاری از نسخه های خطی فارسی به یادگار مانده از دوران های قدیم در اختیار مردم بوده و با احترام در خانه ها نگهداری می شوند. او می گوید وی، ده ها جلد از نسخه های خطی به زبان فارسی نیز هم اکنون در کتابخانه ملی و انستیتو نسخ خطی ترکمنستان نگهداری می شوند.

مراکز، مدارس و کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی: 
 

مراکز آزاد: 
- کلاس های آزاد در رایزنی فرهنگی ج.ا. ایران

اتاق های ایران :
1. اتاق ایران شناسی در رایزنی فرهنگی ج.ا. ایران
2. اتاق ایران در دانشگاه مختومقلی
3. اتاق ایران در دانشگاه محمد آزادی

کرسی های دانشگاهی: 
1. دانشگاه دولتی ترکمن معروف به دانشگاه مختوم قلی فراغی(Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersiteti) 
لینک دانشگاه: 
http://science.gov.tm/organisations/university/
2. دانشگاه محمد آزادی 
لینک دانشگاه:
http://science.gov.tm/organisations/azadi_institute/

مشاهیر ادبی: 
1. مختوم قلی فراغی
2. ابوالفضل سرخسی
3. خواجه احمد یسوی
4.  هماد آتایویچ آتایف
5. سرگئی گریگوریویچ آقاجانف
6. فرولووا، آناماکسیموونا پریبیتکووا
7. دانیل سامویلوویچ (سمیونوویچ) کومیساروف (1970، کرکی، خانات بخاران-2008، مسکو) - فیلولوژیست و مترجم ایرانی شوروی و روسی، پیشاهنگ، دیپلمات.