وضعیت زبان فارسی در چین
معرفی کشورچین :
جمهوری خلق چین، کشوری است که در شرق قاره آسیا واقع شدهاست. این کشور بر اساس فهرست کشورها بر پایه جمعیت با بیش از ۱٫۴۱۷ میلیارد نفر سکنه (۲۰۱۸) پرجمعیتترین کشور دنیاست و توسط حزب کمونیست چین در قالب نظام تکحزبی اداره میشود. این حزب بر ۲۲ استان، ۵ منطقه خودمختار، ۴ شهر با مدیریت مستقیم پکن، تیانجین، شانگهای و چونگکینگ و ۲ منطقه اداری ویژه بسیار خودمختارِ هنگ کنگ و ماکائو حکومت میکند. پایتخت کشور پکن است. جمهوری مردمی چین با حدود ۹٫۶ میلیون کیلومتر مربع چهارمین کشور وسیع دنیا بعد از روسیه؛ کانادا؛ و آمریکا است؛ و همچنین دومین کشور بزرگ دنیا از نظر وسعت خاکی (بدون احتساب آبهای داخلی) است.
تمدن چین باستان یکی از کهنترین تمدنهای تاریخ است که در سواحل حاصلخیز رود زرد که در دشت شمال چین جاریست شکوفا شد. نظام سیاسی چین بیش از ۶ هزار سال مبتنی بر سلطنت مطلقه موروثی بود. نخستین دودمان پادشاهی این کشور دودمان شیا در حدود ۲ هزار سال پ. م بود. اما نخستین حکومتی که چین را متحد کرد دودمان چهاین در ۲۲۱ پ. م بود. آخرین دودمان پادشاهی این کشور هم چینگ بود که در ۱۹۱۱ با تشکیل جمهوری چین به رهبری کومینتانگ حزب ملی چین، نابود شد. چین در نیمه اول سده بیستم میلادی در دریایی از اختلافات و جنگهای داخلی غوطهور بود که کشور را به دو اردوگاه سیاسی عمده تقسیم کرده بود؛ کومینتانگ و حزب کمونیست چین. مخاصمات اصلی در ۱۹۴۹ با پیروزی کمونیستها در جنگ داخلی و تأسیس جمهوری مردمی چین در سرزمین اصلی پایان یافت. جمهوری چین به رهبری کومینتانگ پایتخت خود را به تایپه در تایوان منتقل کرد و حکومت آن امروزه به تایوان، کینمن، جزایر ماتسو و چند جزیره دوردست دیگر محدود شدهاست. از آن هنگام جمهوری مردمی چین و جمهوری چین درگیر اختلافات سیاسی شدیدی با یکدیگر در مورد حق حاکمیت و وضعیت سیاسی تایوان بودهاند.
از هنگام اجرای اصلاحات اقتصادی در چین برای پیریزی یک اقتصاد مدرن، چین یکی از سریعترین رشدهای اقتصادی دنیا را داشتهاست. این کشور هماکنون بزرگترین صادرکننده و دومین واردکننده بزرگ کالا است و دومین اقتصاد بزرگ دنیا بر پایه تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارد. چین عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و سازمانهای چندجانبهای همچون سازمان تجارت جهانی، اپک، سازمان همکاری شانگهای و گروه ۲۰ است. چین به عنوان کشوری دارای سلاح هستهای از بزرگترین ارتش دائمی دنیا و دومین بودجه دفاعی بزرگ دنیا برخوردار است. چین از سوی برخی از دانشگاهیان، تحلیلگران نظامی، اقتصادی و سیاسی یک ابرقدرت بالقوه لقب گرفتهاست. زبان چینی با ۱٬۷۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر گوینده پرشمارترین زبان دنیا بهشمار میرود.
تاریخچه زبان فارسی در چین:
زبان فارسی در چین سابقۀ دیرینه ای دارد. پیشینه روابط تمدنی ایران و چین به بیش از 2600 سال میرسد و تعامل این دو کشور باستانی از عهد ساسانیان تداوم داشته و در دوره ساخت جاده ابریشم این روابط به اوج خود رسیده و هرچند در برههای ارتباطات کمتر شده اما پس از ظهور اسلام این مناسبات توسعه پیدا کرده است. بر اساس نوشته های جهانگردانی مانند پادری اودوریک، مارکوپولو و ابن بطوطه، در دوران فعالیت راه ابریشم، زبان فارسی، زبان بین المللی و بازرگانی در مناطق چینی راه ابریشم بوده و به دستور امپراطوران چینی، در چین قدیم مدرسه هایی برای تدریس زبان فارسی و تربیت کارمندان فارسی دان تاسیس شده بود که در اسناد تاریخی و رویدادهای چینی به آن اشاره شده است. وجود نسخههای خطی فارسی و تألیف کتاب هایی از جمله فرهنگ فارسی در چین تالیف حسین وفایی در قرن دهم و منهاج الطلب نوشتة محمد بن حکیم زینینی در دستور زبان فارسی در سال 1660 میلادی در صرف و نحو و زبان فارسی گواه این ادعاست. با لشکر کشی مغولان به شرق و پایه گذاری دودمان مغولی یوان، تعداد زیادی از مسلمانان منطقه آسیای مرکزی و غربی به چین مهاجرت کردند که در میان آنها، ایرانیها و فارسی زبانها سهم قابل توجهی داشتند. از این رو زبان فارسی در این دوره، یکی از سه زبان رسمی چین و اولین زبان رایج میان مسلمانان مهاجر به چین گردید. پس ا ز فروپاشی حکومت مغولان و لزوم یادگیری زبان چینی یرای مراوده به سایر مردم، زبان فارسی کم کم از زبان روزمره مسلمانان کنار گذارده شد اما به دنبال برپایی نظام آموزشی علوم دینی، جایگاه زبان فارسی در مساجد و کلاسهای درسی علوم دینی به قوت خود باقی ماند.
همچنین وجود کتیبه ها و سنگ نوشته و کلمات فراوان فارسی در زندگی روزمره مسلمانان چینی از جمله دلایل رواج زبان فارسی در این سرزمین بوده است. زبان فارسی در چین، زبان فرهنگی و دینی مسلمانان به شمار میرود.
برخی از محققان عقیده دارند که خط از طریق خراسان به چین وارد شده است. با این حال، دقیقا مشخص نیست که زبان فارسی در چه تاریخی وارد چین شده، ولی آنچه مسلم است زبان فارسی از زمره زبان هایی بوده که بر زبان و فرهنگ مردم چین تاثیر به سزایی گذاشته است. با گسترش تجارت بین شرق و غرب و فزونی رفت و آمد بین مردم چین و ایران، تاثیر و نفوذ متقابلی بین زبان این دو کشور به وجود آمده و کم کم گسترش چشمگیری داشته است. اوج نفوذ فرهنگ فارسی و عربی در چین مربوط به دوره یوآن است و اشعار فارسی و عربی و کلمات پند آموز و دعای خیر نوشته شده بر روی ظروف چینی دوره مینگ از نظرهنر نویسندگی و همبستگی اشعار و نقوش بسیار جالب توجه است. این ظروف غالبا سفارشی بوده و برای مسلمانان ساخته شده است و هنرمندان چینی کف پایه بعضی از ظروف ساخت چین در دوره صفوی مورد تقلید هنرمندان ایرانی قرار گرفته است. وجود هزاران نفر ایرانی که به انحا مختلف وارد سرزمین چین می شدند، چه آنهایی که به صدارت و مقامات عالیه می رسیدند و چه تجار و مذهبی ها همه سعی در اشاعه فرهنگ و زبان فارسی در چین را داشته اند و باید گفت که در این امر تا حد زیادی موفق بوده اند. با توجه به روابط دیرینه بین چین و ایران و تاثیر عمیق زبان فارسی در چین، از گذشته تاکنون شماری زیادی از محقق و دانشمندان مشغول تحقیقات در این زمینه هستند. گو موژو اولین کسی است که رباعیات خیام را در سال 1924 میلادی از زبان انگلیسی به چینی ترجمه کرد. ترجمه چینی رباعیات خیام، تاثیر بسیاری در ادبیات نوین چین به جای نهاد و ترجمه محافل ادبی چین را به افکار خیام بر انگیخت.
علاوه بر این، زبان فارسی در چین زبان فرهنگی و دینی مسلمانان بوده است و هنوز هم در آموزشگاه های اسلامی که زبان چینی "نظام اموزشی مسجدی" خوانده می شود، زبان فارسی برای دانشجویان معارف اسلامی تدریس می شود. واژه هوی هوی که امروزه در زبان چینی به معنای مسلمان است، در چین قدیم معنای فارسی زبان و زبان فارسی داشت و چون فارسی زبان دینی و فرهنگی مسلمانان بوده، به تدریج هوی هوی در زبان چینی معنای مسلمان گرفته است. مطالعات تاریخی نشان می دهد که ورود اسلام به چین بر بال های زبان فارسی بوده و مطالعات اسلامی با این زبان دلنشین در دل های مردم آن دیار رخنه کرده است. بدین سان، اگر هنوز نیت نمازهای یومیه، اسامی نمازها، شعائر اسلامی و جملات رسمی در عقد و ازدواج و بسیاری موارد دیگر هنوز به زبان فارسی ادا می شود، نباید تعجب کرد. علاوه بر آن، بسیاری از اصطلاحات اسلامی که در ایران به زبان عربی استفاده می شود، در چین به زبان فارسی بیان می شود.
نشانه های تاریخی رواج زبان فارسی هنوز در اصطلاحات روزمره دینی رایج در میان مسلمانان و بعضی از واژه های فارسی که وارد زبان چینی شده اند، همچنین در کتیبه ها و سنگ نوشته ها تاریخی که به زبان فارسی در سراس چین وجود دارند، نمایان است. تعداد نسخه های خطی فارسی نیز در چین فراوان است.
در اسناد چینی از مردمان غیر چینی به نام "پوسیو" یا "پوسه" نام برده شده که به پارسیان و پارسایان و ایرانی ها اطلاق شده است.
در چین قدیم (زمان سلسله منیگ) به دلیل نیاز به فهمیدن زبان فارسی، یک فرهنگ چینی به فارسی تالیف شد. در حوزه-های علمیه سنتی در شین جیانگ شان دونگ، شان شی ، فارسی زبان اصلی آموزش بوده و گسترش و کاربرد زبان فارسی در بین مسلمانان و غیر مسلمانان چینی مورد تحقیق بسیاری از پژوهشگران چینی بوده است.
روابط چین و ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با اجرای اصلاحات و درهای باز در چین در عالیترین سطح خود قرار گرفت و همچنان این تعامل ادامه دارد. سیاستمداران چین هر چند در ابتدای انقلاب از روند وقایع سیاسی ایران بسیار نگران بودند، اما با اعلام موضع «نه شرقی نه غربی» از سوی دولتمردان جمهوری اسلامی ایران، این اطمینان را پیدا کردند که انقلاب اسلامی موجبات افزایش نفوذ شوروی در منطقه را فراهم نخواهد ساخت. از همین رو با توجه به دیدگاههای مشترکی که میان رهبران دو کشور به وجود آمد، از آن پس ایران و چین در زمینه مبارزه با استیلا طلبی قدرتهای غربی همسو بوده و از یکدیگر پشتیبانی نمودند.
نخستین کرسی زبان فارسی در سال 1957 میلادی با پیگیری مرحوم پروفسور جی شیان لین شرق شناس و استاد برجسته دانشگاه پکن در این دانشگاه بدون هیچ گونه مساعدت ایران یا کشورهای فارسی زبان آغاز به کار نمود.
مراکز، مدارس و کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی:
مراکز آزاد:
- رایزنی فرهنگی ج.ا.ا. در پکن
- دانشگاه جینان گوانجو: کلاس های آزاد زبان فارسی در مرکز مطالعات ایران دانشگاه جینان گوانجو از سال 2017-1396 آغاز به کار کرده که سالیانه حدود 40 متقاضی در این کلاس ها شرکت می کنند.
مدارس:
مدرسه مرکزی سوم چین ان(شانگهای): این مدرسه وابسته به کنسرواتوار شانگهای هست و بسیار مدرن و دارای امکانات خوب و فضای آموزشی بسیار بزرگ همچون محیط وفضای دانشگاهی هست. کلیه دانش آموزان در این مدرسه تا کلاس نهم درس می خوانند و همه دانش آموزان علاوه بر دروس عمومی در حال فراگیری دروس موسیقی هستند در نواختن یک ساز متبحر می شوند. 22 دانش آموز دوره ابتدایی در حال فراگیری زبان فارسی هستند.
اتاق های ایران:
1. دانشگاه پکن
2. دانشگاه مطالعات زیان های خارجی پکن- دانشکده غرب آسیا و آفریقا
3. دانشگاه مطالعات خارجی شانگهای
مراکز:
1. مرکز ایرانشناسی دانشگاه پکن
2. مرکز ایران شناسی در دانشگاه یون نان
3. مرکز ایرانشناسی دانشگاه مطالعات زبان های خارجی شانگهای
4. مرکز ایرانشناسی دانشگاه شمال غربی چین (شی آن
5. مرکز ایرانشناسی دانشگاه جنوب غربی
6. مرکز ایرانشناسی دانشگاه تربیت معلمان شان شی
کرسی های دانشگاهی:
1. دانشگاه پکن
2. دانشگاه مطالعات زبان های خارجی پکن
3. دانشگاه اقتصاد و تجارت بین الملل
4. دانشگاه لویانگ
5. دانشگاه رادیو تلویزیون
6. دانشگاه مطالعات بین المللی شانگهای(SISU)
7. دانشگاه مطالعات خارجی شهر شیان
8. دانشگاه مطالعات زبان های خارجی تیانجین(TFSU)
انجمن ها و کانون ها:
1. انجمن زبان و ادبیات فارسی
2. کالج زبانهای بین المللی نینگ شیا
مشاهیر ادبی:
1. وانگ یی دان: وانگ یی دان خیام شناس چینی و اولین کسی در چین است که در سال 1998کترای زبان و ادبیات فارسی را از دانشگاه تهران کسب کرده است. اما دانستن دلیل انتخاب زبان و ادبیات فارسی به عنوان رشته خود و شرایط تحقیقات درباره ایران، از زبان استاد شنیدنی است. وانگ یی دان در حال حاضر مدیریت مرکز ایران شناسی دانشگاه پکن را برعهده دارد و ضمن میزبانی نشست بین المللی ایران شناسی در چین، آثار بسیاری از جمله قصه های عامیانه ایرانی، مثنوی، اسطوره ها و افسانه های فارسی را به زبان چینی ترجمه و چاپ کرده است. پایان نامه دکترای وی با دریافت نمره 20 از سوی استاد شهیدی، دانشمند و ادیب نامدار ایرانی، مورد تایید قرار گرفته است و به عنوان یادگاری در دانشگاه تهران نگهداری می شود. https://chinestan.com/iranology
2. زنگ یان شنگ: زنگ در سال 1935 میلادی در شهر شانگهای واقع در شرق چین به دنیا آمد. وی از ایران شناسان واستادان برجسته زبان و ادبیات فارسی در چین است که آثار گوناگونی درباره پیشینه زبان و ادب فارسی در چین، روابط فرهنگی و تاریخی ایران و چین، ترجمه آثار فارسی به زبان چینی و تهیه و تدوین کتاب های درسی برای فارسی آموزان چینی پدید آورده است. پاره ای از آثار ایشان :
- مجموعه کتاب های درسی برای دانشجویان دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد بخش فارسی دانشگاه پکن
- تدوین لغت نامه چینی به فارسی
- تدوین فرهنگ بزرگ فارسی به چینی
- تالیف کتاب مکالمه زبان فارسی
- نگارش مقاله زبان فارسی، دایره المعارف چین سال 1988
- نگارش مقاله فردوسی و اوستا
- نگارش مقاله منشای زبان فارسی و تکامل آن
- شناخت حافظ از دیدگاه یک فرد چینی، سال 1992
3. یائو جی ده: یائو جی ده، مدیر و استاد مرکز ایران شناسی در دانشگاه یون نان چین است. او از 2004 تا 2005 به عنوان استاد مدعو در دانشگاه تهران در ایران پژوهش های خود را آغاز کرد. زمینه پژوهش های وی به طور عمده، تمرکز بر روابط چین و ایران، مذهب اسلام و ملیت های جهان بوده است. این پژوهشگر تاکنون 70 پایان نامه را به رشته تحریر در آورده و به چاپ رسانده است. وی همچنین موفق به چاپ 2 کتاب شده و 3 کتاب دیگر را به زبان چینی ترجمه کرده و به چاپ رسانده است. یائو جی ده همچنین در تحریر و چاپ 14 کتاب مشارکت داشته است.
4. مرحوم جان هون نیان: وی رییس سابق بخش فارسی دانشگاه پکن بوده و علاقه وافری به ادب فارسی مسائل مربوط به ایران داشته است. ایشان استاد ادبیات فارسی در دانشکده ادیبات و زبان های خارجی دانشگاه پکن بود. از آثار ایشان:
- ترجمه بوستان سعدی، سال 1989
- داستان های دل انگیز در ادبیات فارسی، سال 1983
- بخشی از تراژدی رستم و سهراب، سال 1990
- داستان کاوه و ضحاک، سال 1990
- ترجمه رباعیات خیام
- ترجمه رستم و اسفندیار
- ترجمه ایرج و سیاوش
5. جان هویی: وی از فارغ التحصیلان قدیمی در رشته زبان فارسی در دانشگاه پکن است و از همکاران برجسته اداره انتشارات زبان های خارجی چین است، از آثار او:
- ترجمه اشعار رودکی
- برگزینه اشعار نظامی، سال 1988
- برگزیده غزلیات فارسی، سال 1988
- رباعیات خیام، سال 1988
- قابوسنامه، سال 1990
- گلبانگ عشق، ترجمه گزیده رباعیات کهن فارسی، سال 1992
