وضعیت زبان فارسی در ترکیه

 معرفی کشور ترکیه:
ترکیه کشوری اوراسیایی در غرب آسیا و جنوب شرقی اروپا است. این کشور با 779،452 کیلومتر وسعت و جمعیت حدود 82 میلیون نفر، از دو بخش آسیایی و اروپایی تشکیل شده است که همچون پلی آسیا را به اروپا متصل می سازد. بخش آسیایی ترکیه، شبه جزیره آناتولی یا آسیای صغیر را در بر می‌گیرد و بخش اروپایی آن، واقع در جنوب شرقی شبه جزیره بالکان و قاره اروپا واقع شده است. پایتخت ترکیه شهر آنکارا و بزرگ‌ترین شهر آن استانبول است. 80درصد جمعیت ترکیه را ترک‌ها، 17درصد کردها، 2درصد عرب‌ها و 1درصد بقیه را لازها، گرجیان مسلمان و شمار اندکی از ارمنیان و یونانیان تشکیل می‌دهند. زبان رسمی این کشور ترکی است که به خانواده آلتایی تعلق دارد. زبان ترکی پس از ورود ترک    ها به خاورمیانه، در سده نهم میلادی و گرویدن آنها به دین اسلام، تأثیر زیادی از زبان    های فارسی و عربی پذیرفت. خط نوشتاری این زبان، تا سال 1307ش/ 1928 م خط عربی بود، اما در آن سال با اقدام آتاترک، خط لاتین جایگزین خط عربی شد. کشور ترکیه، به واسطۀ قرابت تاریخی و مشترکات فرهنگی بسیار با ایران، یکی از مهم    ترین مخاطبان زبان فارسی محسوب می شود. 

تاریخچه زبان فارسی: 
   کشور ترکیه به واسطه پیوند تاریخی و فرهنگی دیرین با ایران و اشتراک دینی مردم دو کشور و نیز ارتباطات اقتصادی و گردشگری گسترده، در عرصۀ گسترش زبان و ادبیات فارسی، دارای جایگاه منحصر به فردی است. اهمیت زبان فارسی در دوره های تاریخی این کشور به خصوص دوران عثمانی، باعث پرورش گروه بی شماری از شاعران و سخنوران پارسی‌گوی در متصرفات آسیائی و اروپائی امپراطوری عثمانی شد که بیش از پانصد سال در نشر زبان فارسی و اشاعة فرهنگ ایرانی کوشیدند. 
زبان فارسی و زبان ترکی به مثابه رشته‌هایی هستند که موقعیت جغرافیایی، مناسبت‌های تاریخی، همسازی‌های فرهنگی، آن دو را سخت به یکدیگر پیوند زده است. 
   در دوره سلجوقیان، زبان فارسی علاوه بر این که زبان رسمی محاوره و مکاتبه بود، زبانی بود که از مردم عادی تا وزیران و سلاطین که اغلب ترک زبان بوده اند، با آن الفت داشتند، دربار سلاطین سلجوقی که برخی از آنان، مانند ملکشاه و سلطان طغرل به زبان فارسی شعر می ساختند، محفل پارسی    گویان شد. در دوره خوارزمشاهیان نیز فارسی زبان دربار بود و تعدادی از سلاطین خوارزمشاهی چون اتسز و تکش و دو فرزندش علاء الدین و تاج الدین به سرودن شعر پرداختند. هر چند غائله مغول فترتی، پیش آورد، اما با برپایی امپراطوری عثمانی، که مقدر بود ششصد سال بر سرزمین ترکان حکم براند، فارسی دوباره رواج یافت. توجه و علاقه سخنوران ترک به فارسی، بر رونق این زبان در میان ترکان افزود. این پاسداران ترک فارسی از راه های مختلف به ترویج فارسی دست می زدند؛ بعضی چون فضولی، ردپای سخنوران نامی فارسی گوی را تعقیب کرده، به ترتیب دیوان فارسی دست می یازیدند؛ برخی چون نوائی به استقبال برزگ شاعران ایرانی می رفتند و به اقتفای آنان شعر می ساختند؛ بعضی دیگر ترجمه امهات آثار فارسی را ترجیح می دادند؛ عده ای چون سروری، سودی، لامعی و شمعی در وادی شرح نویسی قدم می گذاشتند؛ بلاخره عده ای چون شعوری، شاهدی و حلیمی به تدوین فرهنگ های دوزبانه می پرداختند. 
ادبیات دیوانی یا به تعبیری ادبیات کلاسیک ترک که در دوره عثمانی به اوج رسید، مهم ترین وجه مشترک دو ملت است که تحت تأثیر شدید فارسی شکل گرفت و تا نیمه دوم قرن نوزدهم، بدون اینکه تغییری در ساختارش پدید آید، آثار گرانسنگی صادر کرد. تغذیه زبان ترکی از فارسی سبب شد که تعداد زیادی واژه و تعبیر فارسی وارد زبان ترکی شد. وقتی تمدن اسلامی نیز از طریق خراسان بزرگ (مرکز فرهنگ و تمدن ایران) ضمن عبور از ماوراء النّهر بر سرزمین ترکان قدم گذاشت و ترکان از طریق ایرانیان با اسلام آشنا شدند، بر میزان الفت ها افزوده شد و دو ملت که تا آن روز روابط خود را اغلب بر مبانی مادی استوار می کردند، متوجه بعد معنوی قضیه شدند. 
   در دوره جمهوریت، متخصصان بسیاری پرورش یافتند که زبان فارسی به خصوص زبان نوشتاری را خوب می دانستند. در سال 1839، بعد از تحولاتی که در ترکیه صورت گرفت، مؤسسات آموزشی به شیوه های اروپایی تأسیس شدند. در این دوره به جای مدارس حوزوی، مؤسسات آموزشی مانند مدارس ابتدایی، متوسطه، دبیرستان و دانشگاه ها تأسیس شدند. در تاریخ 29 اکتبر 1923 پس از تأسیس جمهوری ترکیه، آموزش زبان فارسی از مؤسسات آموزشی متوسطه حذف شد و به جای آن، رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه های مدرن تأسیس شد. 
بنابراین، اولین علت توجه ترکان به زبان فارسی این بود که هنگام مهاجرت دسته‌جمعی و بزرگ از خاک آسیای میانه به سوی آناتولی همواره با ایرانیان روبرو شده و سالیان دراز در کنار آنان زندگی کرده‌اند. این امر باعث ورود کلمات و اصطلاحات زیادی به زبان ترکی شد. دوم این‌که وقتی تمدن اسلامی از طریق خراسان و ماورالنهر به سرزمین ترکان قدم گذاشت و آنان از طریق ایرانیان با اسلام آشنا شدند، تعداد زیادی از مفاهیم و اصطلاحات دینی مانند: وضو، آبدست و روزه را از ایرانیان فراگرفتند. 
   بدین ترتیب زندگی مشترک با ایرانیان راه را بر تاثیر گذاری زبان فارسی بر زبان ترکی به سرعت هموار ساخت و کلمات فارسی همراه با کلمات عربی در متن زبان ترکی جای خود را باز کرد. به گونه‌ای که وقتی ترکان در آسیای صغیر کاملا مستقر شدند و استانبول را در سال 1453 گشودند، زبان فارسی به همراه زبان عربی و ترکی از زبان‌های متداول امپراطوری عثمانی گشت و  تعداد زیادی از ادیبان و شاعران ایرانی به دربار عثمانی راه یافتند.
باقی ماندن تعداد کثیری از نسخه های خطی فارسی، گواهی صادقی بر رونق و رواج زبان فارسی در آن دوران بوده است. همچنین ورود و ماندگاری و رواج کنونی واژه    های فارسی بسیار در زبان ترکی، بیانگر عمق این تأثیر پذیری است.

مراکز، مدارس و کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی: 

 مراکز آزاد: 
1.  مرکز آموزش زبان فارسی رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران(آنکارا):   https://www.fomer.ir/basvuru
2.  مرکز آموزش زبان فارسی رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران (استانبول):   https://www.farsca.org
3.  مرکز آموزش زبان فارسی سرکنسولگری ج.ا.ایران (ارزروم)

مدارس:
1.    مدرسه ایرانی ۲۲ بهمن
2.    مدرسه ایرانی فجر

 اتاق های ایران : (6) 

1.    دانشگاه استانبول
2.    دانشگاه قیرق قلعه (قیریق قلعه)
3.    دانشگاه یلدیز تکنیک(دانشکده ادبیات)
4.    دانشگاه آتاتورک (ارزروم)
5.    دانشگاه مرمره(دانشکده الهیات)
6.    دانشگاه مرمره(انستیتوی تاریخ، زبان و هنر )

سایر مراکز، مدارس و کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی: (که مورد حمایت بنیاد نیستند)
کرسی های دانشگاهی:
1. دانشگاه آنکارا:

http://www.dtcf.ankara.edu.tr/en/department-of-eastern-languages-and-literatures-2/department-of-persian-language-and-literature
2.    دانشگاه استانبول: https://farsdili-edebiyat.istanbul.edu.tr/tr
3.    دانشگاه آتاترک (ارزروم): https://www.atauni.edu.tr
4.    دانشگاه سلجوق(قونیه): https://www.selcuk.edu.tr
5.    دانشگاه قیریق قلعه: دانشگاه های دارای کلاس های آزاد
1.    دانشگاه مرمرهhttps://www.marmara.edu.tr/en
2.    دانشگاه یدی تپه https://www.yeditepe.edu.tr/en
3.    دانشگاه ییلدیریم بایزید https://aybu.edu.tr
4.   دانشگاه ماردین https://www.artuklu.edu.tr/ar
5.   دانشگاه آردهان ارزروم http://www.ardahan.edu.tr
6.   دانشگاه آغری ارزروم https://www.agri.edu.tr/detail.aspx?id=1475&bid=548&tid=7
7.   دانشگاه گوموشخانه http://www.gumushane.edu.tr
8.   دانشگاه وان https://www.yyu.edu.tr
9.   دانشگاه مال تپه https://www.maltepe.edu.tr
10. دانشگاه دجله (دیاربکر) http://www.dicle.edu.tr
11. دانشگاه ملاتیا http://www.inonu.edu.tr/tr
12. دانشگاه بینگول http://www.bingol.edu.tr/tr
13. دانشگاه موش آلپارسلان http://www.alparslan.edu.tr
14. دانشگاه بورسا https://uludag.edu.tr
15. دانشگاه ساکاریا https://www.sakarya.edu.tr
16. دانشگاه جمهوریت سیواس http://www.cumhuriyet.edu.tr/index.php
17. دانشگاه افیون(دانشکده فن و ادبیات) https://aku.edu.tr
18. دانشگاه ارجیس کایسری https://www.erciyes.edu.tr
19. دانشگاه حران(دانشکده ادبیات) https://www.harran.edu.tr
20. دانشگاه سامسون(دانشکده الهیات.شهر سامسون) https://samsun.edu.tr/s
21. دانشگاه فرهنگ(استانبول) https://www.iku.edu.tr

انجمن ها و کانون ها:
1.    انجمن ایران شناسی ترکیه 
2.    انجمن دانشجویی فرهنگ و هنر و ادبیات فارسی دانشگاه استانبول
3.    کلوپ فارسی (در مؤسسه ژئواکتیو: یک مؤسسه فرهنگی و هنری در استانبول) 
4.    بنیاد آموزش زبان های شرقی:  http://www.dsv.org.tr 
5.    مرکز مطالعات ایرانی آنکارا:  https://iramcenter.org

برخی مشاهیر ادبی: 
سلطان اتسز، سلطانتکش، علاءالدین، تاجالدین،جم سلطان، سلطان سلیم، سلطان سلیمان،‌ سلطان بایزید دوم، فضولی، امیر علیشیر نوائی، سروری، سودی بسنوی، لامعی، شمعی، شعوری، شاهدی، حلیمی، عبدالباقی گولپینارلی 
برای اطلاعات بیشتر از مشاهیر ادبی ترکیه: لینک دانلود کتاب فرهنگ نام آوران ادبی ایران در ترکیه https://b2n.ir/317367

برخی منابع آموزش زبان فارسی در ترکیه:
1.    گرامر فارسی،  احمد آتش، ترکی استانبولی
2.    متون پارسی برگزیده، عدنان کارا اسماعیل اوغلو و یعقوب شفق، ترکی استانبولی
3.    زبان فارسی برای ترک-زبانان(2 جلدی)، محمد پیری با ویرایش ترکی از طغرل ارتکین،    ترکی فارسی، رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در آنکارا، 1384
4.    خودآموز فارسی آسان، عثمان آسلان اوغلو، ترکی فارسی،    انتشارات کنت،    1387/2008
5.    پیک فارسی، جمعی از معلمان مرکز آموزش رایزنی فرهنگی در آنکارا ترکی فارسی، مرکز آموزش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در آنکارا
6.    دستور زبان فارسی  این کتاب شامل 41 درس می باشد براساس سیستم کلاسیک دستور زبان تدوین نشده بلکه کاملا براساس نیاز خواننده و با روش    های آسان و روزمره تهیه شده است. در پایان هر درس تمرینات آن آورده و تلفظ هر کلمه و جمله در مقابل آن ذکر شده است. برای فهم بهتر صرف هر یک از زمان ها، در یک جدول ابتدا مصدر، ریشه و سپس نحوه ساختن زمان فعل آمده است. اولین نمونه های درس ها و موضوعات در سه بخش جداگانه به صورت جدول نشان داده و تلفظ آنها در زیر هر یک آورده شده است.
7.    زمان ها، وجوه و افعال در زبان فارسی
8.    ساختار جمله سازی در فارسی
9.    فرهنگ لغات ترکی استانبولی به فارسی

منابع:
•    گزارش های ارسالی نمایندگی های فرهنگی ج.ا.ا در ترکیه 
•    سایت دانشگاه های ترکیه
•    سایت های خبری