وضعیت زبان فارسی در ارمنستان
معرفی کشور ارمنستان:
جمهوری ارمنستان یکی از کشورهای منطقه قفقاز جنوبی است که در شمال غربی ایران جای گرفته و با کشورهای گرجستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه و جمهوری خودگردان نخجوان هممرز است. ارمنستان از نظر جغرافیایی ناحیهای کوهستانی است که اروپای جنوبی و آسیا را به هم وصل میکند. این کشور به لحاظ جغرافیایی متعلق به آسیاست اما ارمنیان عموماً خود را اروپایی میدانند.
مردم ارمنستان همچون سایر ملل قفقاز، تاریخی پرفرازونشیب داشتهاند. در برخی دورهها، صاحب استقلال بودهاند و در زمانهایی نیز زیر سیطره امپراتوریهای بزرگ زندگی کردهاند. در زمان هخامنشیان، ارمنستان جزئی از امپراتوری بزرگ ایران بوده است و ازاینرو، همه ارامنه، ارامنه ایران بهحساب میآمدهاند.
بعد از فروپاشی دولت مستقل ارمنی در سده یازدهم میلادی، مناطق ارمنینشین ماکو، سلماس، خوی، ارومیه و قرهباغ داخل مرزهای حکومت ایران جای میگیرند. با تغییر مسیر راههای بینالمللی و عبور آنها از تبریز، گروهی از تجار و صنعتکاران ارمنی از موطن خود به این شهرها میآیند.
در دوران صفویه، ارمنستان که شامل دو بخش شرقی و غربی میشد، عرصه رقابت دو امپراتوری صفوی و عثمانی بود. بخش غربی که امروزه جزئی از خاک ترکیه شده است از بخش شرقی که شامل ایروان میشد، وسیعتر و پرجمعیتتر بود. بر اساس پیمان زهاب در سال ۱۶۳۹ میلادی، ارمنستان شرقی که شامل ایروان هم بود تحت نفوذ صفویه و ارمنستان غربی که شامل مناطق شمال شرقی ترکیه امروزی به مرکزیت شهرهای ارزروم، سیواس و وان میشد، تحت تصرف عثمانی درآمد. پاکسازی قومی ارامنه در سالهای ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ توسط حکومت ترکهای جوان ترکیه موجب شد تا صدها هزار آواره ارمنی وارد ارمنستان شرقی- ارمنستان کنونی- شوند (ارمن پارس، 2013). طی نسلکشی ارامنه بیش از یکمیلیون و هفتصدهزار ارمنی جان باختند و حدود دو میلیون نفر دیگر مجبور به ترک سرزمین مادری خود شدند. امروزه دولت ارمنستان مصرانه میخواهد جامعه جهانی و مخصوصاً ترکیه بپذیرند این کشتار نسلکشی بوده است. در سیزدهم خرداد 1395 پارلمان آلمان، قطعنامهای را با آرای اکثریت نمایندگان تصویب کرد که قتلعام ارامنه از سوی نیروهای عثمانی در جنگ جهانی اول را به عنوان «نسل کشی» به رسمیت میشناسد.
زبان رسمی کشور ارمنستان، ارمنی است اما اکثر مردم زبان روسی را نیز میدانند. زبان ارمنی از خانواده زبانهای هندواروپایی است، نژادشان آریایی است و پیرو شاخهای از مسیحیت به نام گریگوری یا لوساوُرچاگان هستند که مخصوص خودشان است. ارمنیها به زبان مادری خود بسیار دلبستگی دارند چراکه در تکوین هویت ارمنستان معاصر، زبان ارمنی از تأثیرگذارترین عوامل هویت ارامنه است.
یکی از سیاستهای وزارت آموزش و پرورش دولت ارمنستان جذب سرمایهگذاری از راه ایجاد مراکز آموزش زبان است. بر این اساس جهتگیریِ مدیریت و سیاستگذاری کارآمد در سیاست خارجی دولت ارمنستان، راه را برای آموزش زبانهای مختلف در آن کشور باز کرده و شرایط رقابت برای آموزش و گسترش زبانهای مختلف با مرکز علمی قرار گرفتن ارمنستان در اتحادیه اوراسیا سختتر خواهد شد.
تاریخچه زبان فارسی:
به دلیل ارتباط نزدیک زبان فارسی با فرهنگ و تمدن ارامنه، امروزه زبان فارسی بهعنوان زبان دوم، مورد استقبال مردم آن دیار قرار گرفته است. پایۀ مشترک زبان فارسی و ارمنی، زبانهای هندواروپایی است. شاید برای همین است که افرادی مانند وندیشمن، یطرمان، دلاکارد، فریوریج و میولر، زبان ارمنی را مانند زبان اوستایی و پهلوی، یکی از شاخههای زبان ایرانی میدانند. بر اساس اعلام هراچیا آچاریان در کتاب فرهنگ واژهای ریشه و تاریخ زبان ارمنستان، 1400 واژۀ پهلوی و فارسی در زبان ارمنی وجود دارد. زبان و ادب فارسی، در روند تحول زبان ارمنی، واژهها، اصطلاحات، ترکیبات و تعبیرات بسیاری در زمینههای مختلف، از ادبیات گرفته تا هنر، به زبان ارمنی بخشیده است. این امر در رشد فرهنگ و غنیسازی واژگان بیتأثیر نبوده است»(نعلبندیان، 1350)
در چند سال اخیر برنامهریزی دقیقتری نسبت به امر آموزش زبان فارسی در ارمنستان صورت گرفته است. زبان فارسی، در بعضی از دبستانها، دبیرستانها و دانشگاهها تدریس میشود. اکنون در 20 مدرسه ارمنستان فارسی بهعنوان زبان خارجی اول، در سالهای تحصیلی پنجم تا نهم به شاگردان آموزش داده میشود. آموزش زبان فارسی از سال 1380 (2001 م.) در مسجد کبود ایروان، تحت سرپرستی رایزنی فرهنگی سفارت ج.ا. ایران دایر گردید و فارسی آموزان هر روزه در این کلاسها بهطور فعال شرکت مینمایند.
دانشگاه دولتی ایروان 22 دانشکده دارد که در این میان دانشکده شرقشناسی و تاریخشناسی از جایگاه خاصی برخوردار است و زبان فارسی بهعنوان زبان خارجی دوم، دراین دانشکده ها تدریس میشود.
این دانشکده از مراکز اصلی تربیتکننده کادرهای ایرانشناسی ارمنستان است. کرسی ایرانشناسی در این دانشگاه بعد از جنگ جهانی دوم راهاندازی شده است. در این کرسی به دانشجویان، ادبیات ایران، تاریخ جدید و قدیم ایران، زبانها و لهجههای ایرانی از جمله کردی و بلوچی آموزش داده میشود.
دانشکده تاریخشناسی از ابتدای تأسیس دانشگاه ایروان یکی از بخشهای مهم این مرکز علمی-آموزشی بوده است و فارغالتحصیلان این دانشکده در مقامهای مهم کشور مشغول به کار هستند. از سال 1375 (1996 م.) زبان فارسی در برنامه درسی این دانشکده قرار گرفت و بعد از تأسیس کرسی تاریخشناسی کشورهای همجوار ارمنستان در سال 1376 (1997 م.) تاریخ و فرهنگ ایران بهطور عمیقتر مورد مطالعه قرار میگیرد.
در دانشگاه «باز» ارمنستان نیز از سال 1370 (1991 م.) زبان فارسی تدریس میشود. دانشگاه «لازاریان» در سال 1376 (1997 م.) تأسیس و دارای دو دانشکده شرقشناسی و روابط بینالملل است. تدریس زبان فارسی در دانشگاه زبانهای خارجی «بریوسف» ایروان نیز انجام میشود.
مراکز، مدارس و کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی
مراکز:
- مسجد کبود ایروان
- کلاس آزاد زبان فارسی کتابخانه ایساهاکیان
مدارس:
- مدرسه شماره 200
- مدرسه شماره 35
- مدرسه شماره 34
- مدرسه شماره61
- مدرسه شماره 185
- مدرسه شماره 136
- مدرسه شماره 176
- مدرسه شماره 34
- مدرسه شماره 24
- مدرسه شماره 188
- مدرسه مخیتار سباستاتسی
- مدرسه روستای کاربی
- مدرسه شماره 6 ایروان
- مدرسه شماره 6 آبویان
- مدرسه شماره 7 آبویان
- مدرسه شماره 2 آبویان
- مدرسه کارپی استان آراگاسوتن
- مدرسه گغارد استان کوتائک
- مدرسه شماره 6 شهر گیومری
- مدرسه شماره 2 شهر آبویان
دانشگاهها:
- دانشگاه دولتی ایروان (Yerevan State University): http://www.ysu.am/main
- دانشگاه دولتی روسی ـ ارمنی (اسلاونی) ایروان (Russian Armenian State University): http://www.rau.am/eng
- دانشگاه زبانهای خارجی ایروان موسوم به والری بریوسف (دولتی): http://www.brusov.am/en/structure/chairs/chair-of-oriental-languages
- دانشگاه هایبوساک: دانشگاه ایروان هایبوساک (Yerevan Haybusak University): http://haybusak.ru/?lang=en
اتاقهای ایران:
- اتاق ایران در کتابخانه خنکوآپر
- اتاق ایران در کتابخانه ایساهاکیان
انجمن ها و کانون ها:
- انجمن حافظ (دانشآموختگان زبان و ادبیات فارسی و ایراندوستان)
