لزوم توجه ویژه به منابع آموزش زبان فارسی در بهره‌گیری از رویکردهای نوین علمی در تولید محتوا

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی، در این نشست امیررضا وکیلی فرد، دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، امیر زندمقدم، معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی و دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه علامه طباطبایی و  احمد رمضانی، عضو هیئت علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و عضو شورای نشر بنیاد سعدی و افسانه غریبی مدیر امور پژوهشی بنیاد سعدی در سه محور «مرور نظام‌مند پژوهش‌های ارزیابی منابع آزفا»، «مروری بر مفاهیم کلیدی در تدوین منابع آزفا» و «بررسی چالش‌های مدرسان آلفا با منابع» سخن گفتند.

در ابتدای این نشست احمد رمضانی، با اشاره به اینکه بخشی از مقالات پژوهشی به نقد و بررسی کتاب‌های آموزش زبان فارسی به فارسی آموزان (آزفا) اختصاص دارد، تاکید کرد: در تدوین و تالیف این کتاب‌ها واقعیت زبان فارسی وجود ندارندو جملات ساده و مصنوعی هستند. از سوی دیگر تاکید بیش از حد بر آموزش دستور فارسی بیشتر این کتاب‌ها را غیر جذاب کرده است.

این عضو هیئت علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و شورای نشر بنیاد سعدی، خاطر نشان کرد: غیرملموس بودن از لحاظ فرهنگی برای فارسی آموزان از دیگر مشکلات این کتاب‌هاست. بخشی از فرهنگ ایرانی که عمدتاً هم فراگیر نیست، در این کتاب‌ها مورد تاکید قرار گرفته است. قرار نیست زبان آموز فارسی از طریق این کتاب‌ها جبراَ با بخش‌هایی از فرهنگ ما که اتفاقا معمول هم نیست، آشنا شود.

این عضو شورای نشر بنیاد سعدی در ادامه افزود:این کتاب‌ها از نظر واژگانی دو مسئله دارند؛ اول اینکه دایره واژگان آنها بسیار ضعیف است و دوم اینکه بعضاً واژگان تخصصی دارند، بنابراین فراگیر نمی‌تواند این واژگان را به هم پیوند دهد و در خدمت بیان خاص خود از آنها استفاده کند.

او با انتقاد از کمبود کتاب‌هایی با فعالیت‌های هدفمند یادگیری،تصریح کرد: البته کتاب‌های اخیر این مشکل را تا حدودی برطرف کرده‌اند ولی می‌شود با طراحی فعالیت‌های هدفمند بحث ارتباط و یادگیری را به شکل بهتری دنبال کرد و با فعالیت‌های هدفمند به گفتن و نوشتن توأمان پرداخت. ولی ما در طراحی کتابهای آموزشی عمدتا سبک‌های یادگیری مختلف را رعایت نمی‌کنیم و بنابراین ارائه محتوا به صورت چند رسانه و متنوع با لحاظ کردن سلایق و علایق مختلف یادگیرنده در کتابهای ما دیده نمی‌شود.

رمضانی در پایان گفت: زبان واقعی و کاربردی باید در اختیار فارسی آموزان قرار بگیرد. زبانی که آنان بتواند از طریق روزنامه‌ها و مقالات و  رسانه‌های متنوع آن را دنبال کنند، یعنی ما نیازمند محتوایی واحد و فراگیر برای آموزش زبان فارسی به فارسی آموزان هستیم.

در ادامه نشست افسانه غریبی، مدیر امور پژوهشی بنیاد سعدی، گفت: یکی از مشکلات مولفان آموزش زبان فارسی این است که مدام خود و دیگران را تکرار می‌کنند. بنابراین علی رغم فراوانی نسبی این کتاب‌ها، تنوعی در آنها دیده نمی‌شود.

مدیر امور پژوهشی بنیاد سعدی تاکید کرد: وضعیت موجود را باید با نگاه نقادانه مورد کنکاش و بازنگری قرار داد. اگر تاکنون شیوه انتخاب متن‌ها را سلیقه‌ای دنبال می‌کردیم؛ باید این روند را کنار بگذاریم. باید از مفاهیم رایج در نگارش متون استفاده کنیم. اصرار بر اینکه ما بخواهیم بخشی از تاریخ و فرهنگ خود را به یکباره در کتاب‌های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان منتقل کنیم؛ غلط است. باید دست از تعصب نسبت به برخی از موارد کم‌اهمیت برداریم و به وضعیت امروز خود نگاه نقادانه‌ای داشته باشیم و خود را به اصول نگارش نوین آموزش زبان مجهز کنیم.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به فعالیت‌های پژوهشی در زمینه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان با تاکید بر اینکه ما باید سلیقه غیر ایرانی را در سراسر کشورها بشناسیم و متناسب با این مخاطبان کتاب‌های آموزشی تألیف و تدوین کنیم، خاطر نشان کرد: پژوهش‌های زیادی در زمینه آموزش زبان فارسی به غیر زبان فارسی زبانان انجام شده است. ما در بنیاد سعدی تلاش کرده‌ایم با نگاه نقادانه به این پژوهش ها بپردازیم. ما در پژوهش خود نزدیک ششصد منبع را شناسایی کردیم اما متاسفانه این پژوهش‌ها خالی از اشکال نبودند، به گونه‌ای که بعضاً پژوهشگران صرفاً به دنبال ارزیابی بودند و نه فراتر از آن.

افسانه غریبی یادآور شد: از مجموعه پژوهش‌های مختص به آموزش زبان فارسی از سال 1370 حدود ۱۵۰ مقاله در سمینارها، همایش‌ها و نشریات صرفاً به بررسی منابع آموزشی در آموزش زبان فارسی پرداخته بود و کلاً در این مجموعه پژوهش‌ها از ۳۱ منبع بهره برده بود. این موضوع باعث شده است که کتابهای مرحوم دکتر صفار مقدم با ۲۷ بسامد بیشترین فراوانی پژوهش‌ها را به خود اختصاص دهد ولی مجموعه کتاب مینا فقط چهار بار توسط پژوهشگران مورد بررسی قرار گرفته بود و آن هم فقط مجلدهای اول و دوم.

این محقق گفت: متاسفانه هدف این پژوهشگران هم از پرداختن به کار پژوهش صرفاً ارزیابی بوده است نه تحلیل و توصیف. به گونه‌ای که بر طبق آن آمار ۹۸ درصد این پژوهش‌ها ارزیابی بوده است یعنی با نگاهی صرفاً نقادانه به این موضوع ‌پرداخته‌اند؛ یعنی این نگاه که این کتاب‌ها خوب یا بد هستند. مضاف بر اینکه نصف این پژوهش‌ها با تکیه بر شاخص‌های فردی پژوهشگران ارزیابی شده‌اند یعنی با شاخص‌بندی و روشمندی ضعیف نتایج بزرگی گرفته‌اند.

امیررضا وکیلی فرد، دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، دیگر سخنران  این نشست اظهار کرد: ما به تنوع یادگیرندگان خیلی توجه نمی‌کنیم. کتاب آموزشی باید فراگیر باشد و همه پذیر. محتوای کتاب‌های ما هویت‌های مختلف را با پیشینه‌های متکثر بازنمایی نمی‌کنند.

دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) بر یادگیری تلفیقی محتوا و زبان تاکید کرد: در حوزه آموزش زبان فارسی ارزیابی کتاب‌ها نقش کلیدی دارند. معیارها و روندهای شکل‌گیری آموزش زبان متغیر شده است. ارزیابی موضوعی چند وجهی در بحث آموزش زبان حایز اهمیت است. همچنانکه  تمرکز روی توانش ارتباطی نکته کلیدی است.

او افزود: تمرکز روی توانش ارتباطی نیازمند گفتگوی اصیل و به کارگیری عملی زبان در جهان امروز است. امروز مهم است که از ابزارهای دیجیتال در بحث آموزش استفاده شود. کتاب‌های آموزش زبان فارسی برای اغلب یادگیرندگان جذابیتی ندارد. آگاهی‌های میان فرهنگی خیلی مهم است و توانش میان فرهنگی را باید مورد تاکید قرار داد. بسیاری از کتاب‌های آموزش فارسی تک بعدی هستند و صرفاً نگاه ما را منتقل می‌کنند. در کنار همه اینها، هنوز کتاب‌های شنیدن و خواندن جدا هستند در حالی که در آموزش زبان تأکید بر آموزش همزمان هر چهار مهارت است.

امیر زند مقدم، معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی و دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه علامه طباطبائی، نیز در این نشست با طرح این سوال که آیا برای آموزش زبان نیازمند مواد آموزشی هستیم یا خیر؟ تصریح کرد: ما معتقدیم محتوایی باید باشد که بتوانیم آن را به بحث و نقد هم بگذاریم. نیاز به محتوای آموزشی استاندارد داریم تا بتوانیم بر طبق اصول آموزشی استاندارد توانش ارتباطی فارسی‌آموزان را ارتقاء دهیم.

معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی تصریح کرد: اکثر کتاب‌های موجود بر طبق شم زبانی مؤلفان تدوین شده‌اند و نه یک پیکره علمی و واقعی. همچنانکه خیلی از آنها بر طبق نیازسنجی تالیف و تدوین نشده‌اند. در حالی که نیازسنجی قدم اول در تدوین کتاب‌های آموزشی است و پس از آن باید اهداف مشخص شود و اهداف ما باید به واقعیت نزدیک باشد تا بتوانیم طراحی درستی برای آموزش داشته باشیم و سپس تولید محتوا کنیم.

این دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه علامه طباطبائی تاکید کرد: بر اساس پژوهش‌های انجام شده تمرکز اغلب پژوهش‌ها در بعد دستوری و واژگانی بوده است در حالی که در تالیف کتابهای آموزشی باید توانش‌های دیگر هم مورد توجه قرار گیرد. توانش‌های گفتمانی، میان‌فرهنگی، منظورشناختی و... بر همین اساس ما بنا داریم نقدنامه‌ای را در حوزه محتوای کتاب‌های آموزش زبان فارسی در دستور کار خود قرار دهیم و از همه استادان می‌خواهیم تا نقدهای خود را درباره کتاب های بنیاد سعدی و سایر کتب آموزشی رایج در حوزه آموزش زبان فارسی در اختیار ما قرار دهند.

پایان خبر