فرهنگ نوروز، گسترده و بدون مرزهای سیاسی است

سومین پنل «همایش بین‌المللی ظرفیت‌های فرهنگی اجتماعی حوزه تمدنی نوروز» استادانی از کشورهای ارمنستان، آذربایجان، قزاقستان و روسیه درباره رسوم برگزاری جشن نوروز در کشور خود، ریشه‌های باستانی آن صحبت کرده و بر بدون مرز بودن نوروز در منطقه جغرافیای و مرزهای سیاسی تاکید داشتند.

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی، مدیر پنل سوم و پایانی این همایش، رز فضلی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و سخنرانان این پنل نیز پرفسور شاهین فاضل، عضو هیأت علمی دانشکده تاریخ آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان، وارطان وسکانیان، رئیس دانشگاه و رئیس کرسی ایران شناسی دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان، آیناش قاسم، استاد زبان و ادبیات فارسی و مترجم دانشگاه آلماتی قزاقستان، مستوره احمدوا، استادیار و مسئول اتاق ایران‌شناسی و استاد زبان فارسی دانشگاه فدرال کازان روسیه بودند.

خوشبختم یک عید نوروز را در ایران به سر بردم

پرفسور شاهین فاضل، عضو هیأت علمی دانشکده تاریخ آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان اولین سخنران پنل دوم بود که درباره نوروز گفت: یکی از بزرگترین عیدهای دنیا، نوروز است و این عید را باید به جهان تبریک گفت. هزاران سال است که در حوزه تمدنی ایران این عید با جمع شدن اقوام و خویشان کنار هم جشن گرفته می‌شود و طبیعت نیز جوانه می‌زند.

وی تأکید کرد: نوروز نه فقط به ما بلکه به دنیای غیرمسلمانان نیز تعلق دارد و قبل از اسلام نیز آن را جشن می‌گرفتند و در زمان اشکانی‌ها و ساسانی‌ها عید نوروز، عید بزرگی بوده است.

فاصل با اشاره به اینکه عید نوروز یکی از عیدهای مشترک بین دو ملت ایران و آذربایجان است، عنوان کرد: قبل از آمدن نوروز در ایران یک چهارشنبه و در آذربایجان چهار چهارشنبه را به یاد آب، آتش، باد و خاک جشن می‌گیرند. خاک در نوروز بیدار می‌شود و برای کشاورزان یک برکت و طبیعت الهی است.

وی با ابراز خوشحالی نسبت به اینکه یک نوروز را در ایران به سر برده است، گفت: خوشبختم که یک نوروز را در ایران بودم و دیدم مردم ایران هم مثل آذربایجان نوروز را به خصوص در روز سیزدهم، که روز طبیعت نام گذاری شده، جشن می گرفتند. این یک رسم حسنه است که طبیعت زنده می شود و مردم با جوانه زدن طبیعت شاد می‌شوند.

اول تا چهارم فروردین برابر با جشن رسمی نوروز در قزاقستان

آیناش قاسم، استاد زبان و ادبیات فارسی و مترجم دانشگاه آلماتی قزاقستان نیز در این پنل درباره عید نوروز گفت: عید نوروز در قزاقستان با افسانه‌ها درآمیخته است و مردم قزاقستان آن را از اول تا چهارم فروردین به طور رسمی جشن می‌گیرند.

وی با بیان اینکه عید نوروز در قزاقستان به عنوان عید عشق، برادری و برابری و برکت شناخته می‌شود، افزود: گرچه در قزاقستان گاهشماری رسمی متداول است و آن‌ها اول ژانویه را آغاز سال نو می‌دانند، اما اعتدال بهاری را آغاز سال خود می‌شناسند.

قاسم ادامه داد: در قزاقستان نوروز با مراسم همزمان با ۲۵ اسفند دید و بازدید آغاز می‌شود و مردم در این روز زودتر از خواب بیدار می‌شوند و روز را با تبریک سال نو به نزدیکان و همسایگان آغاز می‌کنند و دشمنی‌ها را فراموش و برای یکدیگر عمر طولانی آرزو می‌کنند.

این استاد زبان و ادبیات فارسی قزاقستان اظهار کرد: سنت دید و بازدید و پوشیدن لباس تمیز و نو ارتباط تنگاتنگی با طرز زندگی قزاق‌ها دارد و در قدیم قزاق‌ها در زمستان در قشلاق‌ها ساکن می‌شدند و از گله‌های اسب و دام‌های خود نگهداری می‌کردند، اما هنگام نوروز و بهار فرصت مناسبی برای دید و بازدید و صحبت به وجود می‌آمد.

وی افزود: مردم به مناسبت سلامتی از زمستان تا بهار سفره‌ای پر از خوراکی بین یکدیگر پخش می‌کنند و همچنین سر گاوی را که برای زمستان طولانی ذخیره کردند، می‌پزند و با آن از بزرگان پذیرایی می‌کنند که این روز عید حمل نامیده می‌شود. این عید تنها محدود به یک روز نیست و از ۲۵ اسفند تا ۲۵ فروردین ادامه دارد.

این مترجم دانشگاه آلماتی قزاقستان درباره ادبیات اساطیری و ارتباط آن با نوروز توضیح داد: قزاق‌ها نور و روشنایی را دوست دارند و در ادبیات اساطیری و افسانه‌ها به بابا خضر معتقد بودند و باور داشتند که او با نور چراغ جذب و حضورش موجب برکت خانه می‌شود و به همین دلیل در ابتدای ورودی خانه‌های خود دو شمع روشن می‌کردند. طبق افسانه‌ای رصدخانه الغ بیگ یک سنگ آبی دارد و خورشید در ابتدای فروردین آن سنگ آبی رنگ را آب می‌کند.

مردم روسیه بهار را با آمدن پرنده‌ها جشن می‌گرفتند

مستوره احمدوا، استادیار و مسئول اتاق ایران‌شناسی و استاد زبان فارسی دانشگاه فدرال کازان روسیه نیز دراین پنل درباره نوروز در کشورش گفت: در کرانه رود ولگای روسیه وقتی اسلام پذیرفته شد، فرهنگ اسلام و شرقی با هم تلفیق شد و این ارتباط فرهنگی مردم تاتار و رود ولگای روسیه بیشتر از راه هسته مرکزی یعنی سمرقند و بخارا به وجود آمده است و به همین خاطر زبان فارسی به عنوان زبان دوم اسلام و فرهنگ و تمدن باستانی اینجا پذیرفته شد و حتی الفبای تاتاری قبل از شوروی فارسی بوده است.

احمدوا خاطرنشان کرد: فرهنگ نوروز در اینجا آمده و قیوم ناصری پژوهشگر مردم شناس درباره سنت‌ها و آداب و رسوم جشن «نیلی» تاتارها که برگرفته از فرهنگ و سنت نوروزی است، اطلاع جالبی پیدا کرد که حدود یکصد و پنجاه سال پیش مردم تاتار می‌دانستند که نوروز به‌عنوان جشن سال نو شناخته می‌شود، اما به طور خاص آن را جشن نمی‌گرفتند و بهار را با آمدن پرنده‌های مهاجر جشن می‌گرفتند و در این روز در جاهای معینی دیگ بزرگی قرار می‌دادند و غذایی درست می‌کردند و هر خاندان به بچه‌ها عیدی می‌دادند و به طور معمول در جشن اول بهار، جشن مهربانی و نوروز نیز آیین مهربانی است.

مسئول اتاق ایران شناسی دانشگاه کازان روسیه درباره جشن‌هایی که به مناسبت نوروز گرفته می‌شود، توضیح داد: در جشنواره فرهنگ با سابقه شش ساله که در میدان مرکزی شهر کازان برگزار می‌شود، همه مردم از جمله تاجیک‌ها، ازبک‌ها و آذری‌ها جمع می‌شوند و این جشن را برگزار می‌کنند و مردم روس و تاتار نیز دور هم جمع می‌شوند و غذای سنتی خود را طبخ می‌کنند و بسیاری از دانشجویان نیز در این جشن شرکت می‌کنند.

وی افزود: حدود دوسال است که رئیس جمهور روسیه پیام رسمی برای نوروز دارد و این موضوع نشان‌دهنده پهنه گسترده فرهنگ نوروز بدون مرزهای سیاسی است.

احمدوا با بیان اینکه فرهنگ و تمدن مرز ندارد و ما نیز در دانشگاه کازان همه ساله جشن نوروز را برگزار می‌کنیم، افزود: ما همه ساله قبل از نوروز هفته فرهنگی ایرانی با پاسداشت زبان فارسی برگزار می‌کنیم و پایان بخش آن نیز سفره هفت سین با حضور نمایندگان کنسولگری فرهنگی ایران در کازان است.

«نوَسَرد» یا همان نوروز در ارمنستان باستان

وارطان وسکانیان، رئیس دانشگاه و کرسی ایران شناسی دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان در ادامه برای بیان مفهوم نوروز به شرح مفهوم و کلمه «نوَسرد» که همان نوروز را تداعی می‌کند، گفت: نوَسرد نوعی جشن باستانی ارمنی است و ارمنستان به عنوان تنها همسایه ایران که دین مسیحی دارد، نوروز ایران را آنچنان جشن نمی‌گیرد، اما در ارمنستان باستان نوروزی باستانی به نام نوسرد داشتیم.

وی با بیان اینکه اول باید وجه اشتقاق واژه نوسرد را پیدا کنیم، افزود: در زبان ارمنی باستان نوسرد به معنای نخستین ماه تقویم باستانی ارمنی است که از یازدهم ماه اوت تا نهم سپتامبر میلادی ادامه داشت. معنای دوم این واژه در زمان ارمنی به روز اول سال نو گفته می‌شود.

رئیس کرسی ایران‌شناسی دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان تشریح کرد: وقتی داده های مختلف واژه‌ای را با هم مقایسه کنیم، می‌بینیم واژه‌ای که در ایران باستان به طور کلی برای سال استفاده شده به معنای پاییز بوده است. جالب است اگر به سمت ماهی که به نام نوسرد در ایران باستان مشهور است، برویم، از زمان مرسوم شدن این ماه در میان ارمنیان-اواسط ماه سپتامبر- متوجه می‌شویم که ارمنی‌ها نه فقط اسم باستانی این جشن را حفظ کردند، بلکه زمانی این جشن بین هندوایرانی‌ها یا آریایی‌ها قبل از ظهور زرتشت جشن می‌گرفتند را نیز حفظ کردند و همچنین این واژه در زبان‌های فارسی میانه نیز حفظ شده است.

وسکانیان با بیان اینکه این واژه در آثار الباقیه حکیم بیرونی نیز حفظ شده است و او نیز اطلاعاتی درباره این جشن که در بین مردم منطقه به صورت مشترک برپا می‌شود، دارد، افزود: این اطلاعات نشان می‌دهد جشن نوروز در دو شهر باستانی ارمنستان باستان بت‌ها و مجسمه‌های خدایان زرتشتی مانند اورمزد بوده، به صورت ملی برگزار می‌شده است.

وی درباره طرز جشن عید نوسرد که از گذشته به ارمنستان رسیده است، گفت: در زمان جشن عید نوسرد، بازی‌های ورزشی شبیه بازی‌های المپیک یونان برگزار می‌شد و با اینکه این جشن در بین ارمنستان استفاده می شده، اطلاعات گویش‌های معاصر زبان باستان و مردم شناسی نشان می‌دهد که این جشن در بین ارمنی‌ها و تحولات بعد از مسیحیت همچنان تا اواخر قرن ۱۹ و ۲۰ برگزار شده و در قره باغ و ایروان نیز به نام روز حلیم پزی معروف بود.

پایان خبر / ‏