بررسی پیشنهادها و راهکارهای مسائل آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان

نشست مجازی ایران شناسی با محور «چالش‌های آموزش زبان فارسی در آلمان» با همکاری خانه ایران و دانشگاه گوتینگن و حضوراستادان مختلف از ایران و آلمان برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی، وبینار ایرانشناسی با محور «چالش های آموزش زبان فارسی در آلمان» با همکاری خانه ایران و دانشگاه گوتینگن و حضوراستادانی چون رضامراد صحرایی معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی، ضیاءالدین قاسم عضو هیأت علمی مؤسسه دهخدا، بهادر باقری معاون اجرایی گسترش زبان فارسی و ایران‌شناسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج از کشور در وزارت علوم و تحقیقات، احسان قبول عضو هیآت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مهشد، محمد امیر یوسفی رئیس مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه اصفهان، سید علی اصغر میرباقری فرد عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات دانشگاه اصفهان، سید محسن حسینی مؤخر استاد زبان و ادبیات دانشگاه قزوین، در دوبخش برگزار شد.

در بخش دوم این نشست مجازی، سید محسن حسینی مؤخر، سرپرست مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین‌المللی قزوین با بیان اینکه گسترش بی‌حد و حصر مراکز آموزش زبان فارسی در داخل کشور یکی ازچالش‌های ماست، گفت: این مراکز آموزشی بدون فراهم شدن زیرساخت‌ها نظیر مدرس، آزمایشگاه زبان، منابع درسی استاندارد و حتی تشکیلات اداری لازم برای امور کنسولی دانشجویان خارجی درحال گسترش است و امروز به ۴۶ مرکز رسیده است.

وی افزود: با وجود گزارش‌های دکتر صحرایی، فقدان کتاب‌های آموزش زبان فارسی همچنان چالش است و هنوز کتاب‌هایی که براساس شیوه‌های علمی بنیاد و به همت گروهی از متخصصان حوزه‌های مختلف زبانشناسی، آموزش زبان و ادبیات فارسی، ایرانشناسی و مطالعات فرهنگی چاپ شده باشد، بسیار اندک است.

حسینی با بیان مثالی در زمینه مشکلات چاپ کتاب عنوان کرد: مشکل ما در محتوای کتاب ترجمه‌زدگی است و بسیاری از این کتاب‌ها از روی کتاب‌های فرنگی ترجمه شده و به جای پرداختن به نوروز آداب ژاپن و یونان بررسی شده و متأسفانه محتوای فرهنگی ایران در این کتاب‌ها بسیار کم است.

وی با اشاره به فقدان برنامه‌ریزی جامع و آینده نگر افزود: برنامه‌‌ها مخاطب محور و همراه با تقسیم کار نیست. همین الان قصد دارید در پایان این جلسه از آزمون سامفا بحث کنید و علاوه بر این بنیاد سعدی از آزمون آمفا رونمایی کرد و در ادامه دانشگاه فردوسی مشهد آزمون جامع خود را دارد و نمی‌دانیم بالاخره کسانی که قصد ورود به این حوزه را دارند، نمی‌دانند با چه سیستمی باید وارد شوند.

حسینی مؤخر با بیان اینکه اصرار بعضی از مدرسان زبان فارسی در دانشگاه‌های خارج از کشور در استفاده از منابع و روش‌های قدیمی یک چالش دیگر است، خاطرنشان کرد: نباید کتاب‌های سنتی قدیم به صورت PDF دربیاید و در همان فضای مجازی ارائه شود بلکه باید متناسب با این فضا طراحی شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه بین‌المللی قزوین با اشاره به چالش‌های آموزش زبان فارسی در فضای مجازی عنوان کرد: رویکردهای بسیاری در آموزش‌های تحت وب و مجازی وجود دارد و گاهی محتوا را آماده و در اختیار دانشجو قرار می‌دهند که برای دوره‌های کوتاه خوب، اما برای دوره‌های بلند مناسب نیست و در اینجا مداخله استاد نیاز است.

حسینی افزود: مهمترین چالش در فضای آموزش مجازی مربوط به بستر اینترنت و فضای مجازی است که در بعضی کشورهای متقاضی آموزش مجازی مثل عراق، سوریه و لبنان قطع و وصل شدن شدید باعث دشواری تعلیم و تدریس می‌شود و در بعضی کشورها فیلترینگ هم مشکل را دوچندان می‌کند. علاوه براین، مدرس در فضای مجازی محدودیت‌هایی دارد و نمی‌تواند از زبان بدن مانند فضای حقیقی استفاده کند و به‌عنوان مثال در فضای حقیقی مدرس به راحتی می‌توانست شادی و غم را با صورت خود منتقل کند، اما در فضای مجازی با این مشکلات رو‌به‌روست.

عضو هیأت علمی دانشگاه بین‌المللی قزوین ادامه داد: گاهی استفاده از فضای مجازی برای مدرسان و زبان آموزان هم دشوار است؛ یعنی این طیف باید روی فضای مجازی و نرم‌افزارهای مرتبط اشراف داشته باشند. فقدان نظارت کافی بر زبان آموز و رفتار او مشکل دیگری محسوب می‌شود، چون در نظام سنتی بلافاصله بازخورد از زبان آموز می‌گرفتیم، اما اینجا خیلی دیر به ما بازخورد می‌رسد و گاهی راستی آزمایی آن سخت است و نمی‌دانیم این تکلیف را دانشجو نوشته است یا خیر؟

وی یادآوری کرد: فقدان ارتباط عاطفی و اجتماعی بین استاد و زبان آموز مشکل دیگری است، چراکه در نظام سنتی این ارتباط راحت به دست می‌آمد، اما در اینجا صحفه رایانه فاصله‌ای بین استاد و زبان‌آموز انداخته و گاهی موجب استرس زبان‌آموز و باعث می‌شود که این دوره‌ها را ترک کند.

۲۸۰ استاد به بیش از ۳۰۰ کرسی اعزام کردیم

بهادر باقری در ادامه با ارائه گزارشی از مجموعه فعالیت‌های معاونت گسترش زبان فارسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج از کشور در وزارت علوم گفت: در ۴۰ سال اخیر (پس از انقلاب اسلامی ایران) حدود ۲۸۰ استاد به بیش از ۳۰۰ کرسی اعزام کردیم و کار اصلی ما در معاونت گسترش زبان فارسی اعزام استاد به کرسی‌های زبان فارسی و ایران‌شناسی به کشورهای مختلف است.

وی با بیان اینکه سال قبل توانستیم در حد وظیفه‌مان برای کرسی‌ها استاد تأمین کنیم که ابتدا مشکل بودجه پیش آمد و بعد از حل مشکلات بودجه‌ای، با چالش کرونا در سراسرجهان رو‌به‌رو شدیم، گفت: ما با وزارت امور خارجه مکاتبه کردیم تا به ما اطلاع دهند چه کشورهایی امکان اعزام استاد دارند و در همین شرایط کرونا هم حدود ۱۰ استاد به کشورهای مختلف اعزام کردیم و در کنار آن روی بحث آموزش مجازی تمرکز کردیم و دنبال راه‌اندازی یک سامانه مستقل در وزارت علوم با جدیدترین استانداردهای جهان با حضور کل کشورهای جهان هستیم تا مطلب درسی از آموزش زبان فارسی در سطح عموم تا رشته ایران‌شناسی در این سامانه متمرکز تدریس شود.

باقری با اشاره به فعالیت‌های دانشگاه‌های داخل کشور در زمینه گسترش زبان فارسی گفت: دانشگاه‌های خوبی در کشور بخش قدرتمندی دارند و شامل دانشگاه‌هایی مانند فردوسی مشهد، کردستان و چمران اهواز می‌شود و حدود هزار و ۱۰۰ دانشجوی خارجی به شکل مجازی در مراکز آموزش فارسی این دانشگاه‌ها در حال تحصیل هستند. ما در ۱۶ دانشگاه ایران مراکز آموزش زبان فارسی داریم که کم وبیش دانشجوی خارجی دارند و با توجه به بحث کرونا به آموزش مجازی روی آوردند.

وی افزود: در معاونت گسترش زبان فارسی وزارت علوم تلاش کردیم سرفصل‌های درسی رشته‌های زبان فارسی، ادبیات فارسی و ایران‌شناسی را بازنگری و بازنگاری کنیم و به زودی سرفصل‌های رشته زبان و ادبیات فارسی را به تمام کرسی‌های خارج از کشور پیشنهاد می‌کنیم که حاصل چندین نشست در شورای تخصصی ما بود.

باقری با اشاره دیگر کارهای معاونت گسترش زبان فارسی گفت: یکی از کارهای معاونت گسترش زبان فارسی برگزاری ۶ دوره آزمون سامفا هست و کسانی که در ایران قصد تحصیل دارند، موظف به گذراندن آزمون سامفا هستند و این سلسله آزمون‌ها ادامه پیدا می‌کند و تلاش می‌کنیم که به سوی مجازی شدن پیش برود.

معاون اجرایی گسترش زبان فارسی درباره تألیف کتاب‌های جدید در حوزه زبان فارسی عنوان کرد: اخیراً دو عنوان کتاب که یکی با همت دکتر وکیلی‌فرد و دیگری با همت خانم دکتر میردهقان منتشر کردیم که طبق جدیدترین روش‌های آموزش زبان فارسی است و این کار ادامه خواهد داشت. همچنین در حال تهیه تاریخ شفاهی ۴۰ سال اخیر از استادانی هستیم که به خارج رفتند و کتاب و سفرنامه نوشتند و درحال جمع آوری آن هستیم تا در آینده منتشر کنیم.

وی با اشاره به برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی گفت: امسال با کمک دانشگاه علامه طباطبایی ما دو دوره دانش‌افزایی برای دانشجویان خارج از کشور برگزار کردیم که حدود ۶۰ سخنرانی علمی صورت گرفته و تا پایان سال ۹۹ ادامه دارد و استادانی از ایران، هندوستان، بنگلادش، تاجیکستان و پاکستان، چین و… در این برنامه‌ها سخنرانی کردند که از آن استقبال شد.

کارها را برای هم‌افزایی علمی پیش ببریم

در ادامه سیدعلی اصغر میرباقری فرد عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات دانشگاه اصفهان در این رابطه گفت: شاید مهمترین نیاز امروز ما در حوزه آموزش زبان فارسی، ادبیات و ایرانشناسی پیش بردن کارها به شیوه علمی و برنامه محور باشد تا بر اساس یک برنامه ظرفیت‌ها را کنار هم قرار دهیم وهم‌افزایی ایجاد کنیم و این مجموعه را در یک مسیر پیش ببریم تا بتوانیم به مجموعه نیازها در جاهای مختلف پاسخ دهیم و این نیازمند طراحی برنامه کلان و جامع است.

میرباقری فرد ادامه داد: در تدوین برنامه اولین موضوع که باید به آن توجه شود، این است که نقطه مطلوب و چشم‌انداز ما کجاست و نکته دوم اینکه کجا ایستادیم و وضعیت موجود ما چیست و فاصله ما با نقطه مبدأ و مقصد چقدر است و طبیعی است که اگر این موضوع درست تعریف شود، ما آن را به اهداف خرد و کلان تقسیم می‌کنیم و به سراغ راهبردها می‌رویم و استراتژی‌ها تعریف و بعد بر اساس آن انواع اقدامات متوازن را طراحی می‌کنیم که این اقدامات با پیوست‌های اجرایی به ما کمک می‌کند برنامه‌های خود را به طور مترتب رصد کنیم که هرسال یا هردوسال چقدر به آن هدف نزدیک شدیم و چه زمانی قرار است به آن نقطه مطلوب برسیم.

میرباقری فرد ادامه داد: برنامه محوری یک ضرورت بسیار جدی است و تا زمانی که مجموعه کارهای خود را حول برنامه‌محوری تدوین نکنیم به مقصودی نمی‌رسیم.

این استاد دانشگاه افزود: بعد از تدوین برنامه بخش آخر نگاشت نهادی است و با نگاشت نهادی باید سراغ شبکه‌سازی برویم؛ یعنی سازمان‌های فعال را شناسایی و شبکه‌ای را طراحی کنیم که با به رسمیت شناختن فعالیت آن‌ها شبکه را طراحی کنیم، چون گاهی کارها خوب، اما جزیره ای است.

این عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه باید آموزش زبان فارسی را بنیادی برنامه ریزی کنیم، افزود: حرکت هدفمند بر اساس برنامه ضمن شناسایی ظرفیت‌ها به ما این فرصت را می‌دهد که از امکانات نرم افزاری، سخت افزاری و فناوری‌های نوین به‌شیوه‌ای استفاده کنیم که آموزش زبان فارسی در سطح موثرترین آموزش‌های بین المللی باشد.

نیازمند آگاهی دقیق نسبت به زبان مقصدیم

در ادامه منوچهر امیرپور استاد سابق رشته‌های اسلام شناسی و زبانشناسی دانشگاه کلن و مؤسسه خاورشناسی دانشگاه بن آلمان درباره چالش‌های آموزش زبان گفت: وقتی آلمانی‌ها قصد آموزش زبان آلمانی به پناهندگان داشتند، افرادی از ما خواهش کردند که با این معلمان همراه شویم تا مشکلات آنها را شناسایی کنیم. ما متوجه شدیم زبان‌شناسی متضاد و آگاهی به فرهنگ زبان مقصد بسیار مهم است.

وی افزود: معلمانی که آلمانی یاد می‌دادند، متوجه شدند وقتی قصد آموزش زبان به عرب‌ها داشتند، با جملات عاری از فعل مانند «انأ مٌسلم» رو‌به‌رو می‌شدند. در جایی دیگر اگر قصد آموزش زبان آلمانی به یک افغانی یا ایرانی را داشتند با جملاتی مواجه می‌شدند که حرف اضافه ندارد. در نتیجه تمام این افراد زبان خود را به زبان مقصد برمی‌گردد و تداخل ایجاد می‌شود.

امیرپور تأکید کرد: آگاهی به زبان و فرهنگ زبانی که قصد آموزش آن را به دیگران داریم بسیار اهمیت دارد و اگر به آن آگاه نباشیم با زبان مقصد دچار تداخل می‌شویم و این برای معلم که قصد انتقال مفاهیم زبان مقصد را دارد چالش است.

متوجه ملیت فارسی‌زبانان نمی‌شویم

در ادامه لوتز استاد زبان فارسی از آلمان با بیان اینکه نباید زبان فارسی را در چارچوب سرحدات کشورها ببینیم، افزود: در قرن بیستم زبان فارسی تقسیم شده بود و زبان معیار فارسی با زبان عامیانه دری افغانستان و تاجیکستان فرق می‌کند، اما امروز در قرن ۲۱ میلادی برعکس می‌شود و این سه گونه زبان درحال نزدیکی به هم هستند.

وی با بیان اینکه باید زبان فارسی را همچون یک زبان جهانی بیاموزیم، گفت: امروز دیگر مشخص نیست که چه کسی فارسی ایرانی صحبت می‌کند یا افغانی. مهاجران زیادی در سال‌های گذشته به آلمان آمدند و یک سوم زندگی خود را در ایران، افغانستان و ترکیه گذراندند و زمان فارسی صحبت کردن متوجه نمی‌شویم که فارس هستند یا اهل ترکیه و این یکی از چالش‌های آموزش زبان فارسی در شرایط امروز است.

ایران هراسی مانع پذیرش آموزش زبان فارسی در سوئد

در ادامه مهدی قویدل مدرس زبان فارسی از دانشگاه لوند در جنوب سوئد درباره چالش‌های آموزش زبان فارسی گفت: معتقدم باید چالش‌ها را تقسیم‌بندی کنیم که یکی از چالش‌ها مربوط به بازاریابی است و شما محصولی به نام زبان فارسی دارید و سؤال این است که چه کسی در بیرون از مرزها متولی بازاریابی برای زبان فارسی است. متأسفانه ما رایزنی فرهنگی در استکهلم نداریم و برای منابع درسی جواب من را نمی دهند و گاهی هم منابع می‌فرستند و این ارتباط روشن و درست بین معلمان و مدرسان زبان فارسی نیست.

وی خاطرنشان کرد: هر کشوری داستان خاص خود را دارد و به نسبت اینکه دانشجو سوئدی یا آلمانی باشد، قضیه‌اش متفاوت است؛ گاهی یک موضوع را در کلاس مطرح می‌کنم و دانشجوی سوئدی متوجه می‌شود، اما روسی و چینی نمی‌فهمد.

قویدل با ارائه مثالی در خصوص متفاوت بودن فضای کشورها و میزان پذیرش آن‌ها نسبت به زبان فارسی عنوان کرد: در سوئد بحث ایران هراسی مطرح است و بعضی از ایرانیان برای اینکه وضعیت خود را تثبیت کنند به قدری از ایران بد گفتند که زمان بازاریابی برای آموزش زبان فارسی، مردم اینجا نسبت به آن دافعه دارند.

وی افزود: ما مقعطع کارشناسی ارشد مطالعات خاورمیانه داریم و آن‌ها آزادند که زبان عربی یا فارسی را به‌عنوان یکی از واحدهای درسی زبان خاورمیانه بگیرند و بیشتر سراغ زبان عربی می‌روند تا فارسی. از دانشجویان که علت را سوال می کنیم، می‌گفتند چرا وقتی به ایران نمی‌توانم سفر کنیم فارسی یاد بگیریم!

وی ادامه داد: موضوع مرزبندی بین زبان فارسی و ادبیات و فرهنگ تاریخ نیز مهم است و سؤال این است که ما باید این موضوعات را در چه بخش‌هایی از تدریس جای دهیم؟

وی در پایان صحبت‌های خود تأکید کرد: ارتباط بین ما معلمان و مراجع تصمیم گیرنده باید درست باشد و محصول زبان فارسی را زیباتر کنیم و سؤال این است که مسئول زیباسازی این محصول کیست؟

فقدان دسترسی به اینترنت و امکان تقلب

در ادامه شراره خالقی زاده استاد زبان فارسی مدرس زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: یک سال در دانشگاه موریتانی در غرب آفریقا بودم و زبان فارسی را به دانشجویان موریتانی یاد می‌دادم اما مشکلات بسیاری در فضای مجازی و غیر حضوری وجود دارد که از جمله نداشتن امکان استفاده از زبان بدن است و زمانی که در موریتانی بودم مهمترین مشکل نداشتن دسترسی به اینترنت بود.

وی با اشاره به چالش دیگر افزود: زمان هر فارسی‌آموز در کشورهای مختلف متفاوت است و این در آموزش مجازی چالش زیادی ایجاد می‌کند. یک مشکل دیگر مربوط به سنجش دانشجویان است که قبلاً امتحانات زبان فارسی را روی کاغذ می‌گرفتیم، اما حالا در فضای مجازی امکان تقلب هم وجود دارد که برای این هم باید چاره‌ای اندیشید.

شبکه‌سازی کنیم تا از فعالیت هم خبردار شویم

در ادامه محمدرضا مالمنش، مدیر مؤسسه «دیوان ماربورگ» از آلمان نیز گفت: این وبینار مشخص کرد که مؤسسه‌ها و افراد فعال در امر آموزش فارسی به خارجیان، خیلی کم از فعالیت‌های یکدیگر مطلع هستند و مثلاً مؤسسه دهخدا از فعالیت‌های بنیاد سعدی خبر ندارد و بنابراین همان‌طور که گفته شد شبکه‌سازی در این حوزه بسیار جدی است.

وی ضمن اعلام آمادگی برای برگزاری کلاس‌های برخط آموزش زبان فارسی از سوی مؤسسه متبوعش، گفت: کتاب «گام اول» (تالیف بنیاد سعدی) با زبان واسط آلمانی از سوی مؤسسه دیوان ماربوگ به چاپ رسیده و علاقه‌مندان در کشورهای اطراف می‌توانند نسبت به تهیه آن اقدام کنند.

نیازمند کارگاه آموزش نرم‌افزار برای مدرسانیم

درادامه ماه منظر بذرافشان، مسئول آموزش زبان فارسی در میدلز آلمان نیز گفت: قبل از کرونا همه دروس حضوری بود، اما الآن به صورت برخط شده و می‌توانیم یکدیگر را ببینیم و از مطالب کتاب استفاده کنیم.

وی با اشاره به شیوع ویروس کرونا و تعطیلی کلاس های حضوری اظهار کرد: پیش از کرونا علاقه‌ای به کلاس های آموزش برخط نبود، ولی کرونا ما را مجبور کرد در آب بپریم و شاید این یک شانس باشد، اما نرم‌افزارها را باید هرچه زودتر به معلمان و استادان فارسی و آلمانی یاد دهیم تا از مشکلات آموزش برخط عبور کنیم. باید کارگاه‌هایی بگذاریم که آموزش نرم‌افزارها با معلمان زبان فارسی همخوانی داشته باشد.

شیوه و منابع آموزشی ایرانیان فارسی‌آموز متفاوت باشد

در پایان اعظم کاظمی مدرس زبان فارسی از برلین نیز گفت: عمده چالش ما مخاطبان آموزش زبان فارسی هستند؛ یعنی نسل بزرگی از فرزندان ایرانیان خارج از کشور که نسل به نسل بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود.

وی افزود: به نظر می‌آید تمرکزبرنامه‌ریزی روی مخاطبان غیرزبان فارسی که غیرایرانی هستند، بیشتر است و به همین جهت کتب و منابع کمک آموزشی پاسخگوی نسل مقیم خارج از کشوراز خانواده‌های مقیم ایرانی نیست. برای این نسل از ایرانیان مقیم خارج از کشور آموزش زبان فارسی یک ابزار است نه هدف.

کاظمی تأکید کرد: اهدافی که باید برای این نسل در نظر گرفته شود شامل چهارهدف ایران‌شناسی، شناخت فرهنگ پدران و مادران و مؤانست با آن برای کاربردی کردن آن خارج از ایران، ورود به ادبیات اخلاقی و تربیتی برای تأمین نیازهای روحی و روانی آن‌ها، انتقال و احیای نسل به نسل این میراث به فرزندان ایرانیان مقیم خارج از کشور است.

در پایان حمید محمدی رایزن فرهنگی ایران در آلمان با جمع بندی آنچه در این وبینار گذشت، گفت: در این وبینار مشخص شد باید دنبال انطباق منابع آموزشی باشیم تا روش‌های تولیدی موجود را به اشتراک بگذاریم و تجارب عملیاتی و آموزشی در کشورها را به‌روزرسانی کنیم. سوق دادن آموزش زبان به سمت فضای مجازی یک ضرورت و نیاز در زندگی امروز است. همچنین پیشنهاد داده شد که چالش‌ها دسته‌بندی شود و ما این آمادگی را داریم که با همکاری دانشگاه‌ها در قالب یک برنامه مشخص کارمان را ادامه دهیم.

در این نشست مجازی، احسان قبول، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد و محمد امیریوسفی از دانشگاه اصفهان گزارش فعالیت های مرکز متبوع خود را به زبان انگلیسی ارائه کردند.

گفتنی است، اساتیدی از کشورهای ایران، آلمان، کانادا، سوئیس، اتریش، مصر، سوریه، لبنان، هند، بنگلادش سوئد و عراق و نمایندگان مراکز علمی و دانشگاهی که متولی امر آموزش زبان فارسی در بعد بین الملل هستند، در این نشست مجازی حضور داشتند.

وبینار ایرانشناسی با محور «چالش‌های آموزش زبان فارسی در آلمان» / بخش اول

پایان خبر