نشست مجازی مروری بر جایگاه زبان و ادبیات فارسی در بالکان

نشست مجازی مروری بر جایگاه زبان و ادبیات فارسی در بالکان (مطالعه موردی بوسنی و هرزگوین) با اجرای زهرا سالمی، کارشناس اروپا در معاونت امور بین الملل بنیاد سعدی با دعوت از دکتر الویر موسیچ، پژوهشگر و ایرانشناس بوسنیایی برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی، الویر موسیچ، حدود ۲۶ سال از عمر خود را صرف زبان و ادبیات فارسی کرده و ۱۳ سال پیش مدرک دکترای خود را از دانشگاه تهران دریافت کرده است. همچنین در این مدت حدود ۱۱ کتاب با موضوعات مهمی همچون جنگ و صلح در آثار مولانا، پیر طریقت نقش‌بندیه (محمد بها الدین نقش‌بند)، کیهان حضرت حافظ شیرازی، زبان فارسی از چین تا بوسنی و هرزگوین و … نگاشته است.

وی حدود ۱۶ کتاب به زبان فارسی ترجمه کرده که از مهمترین آن‌ها می توان به گزیده تفسیر نمونه، شرح دیوان حافظ و اشعار لسان الغیب به زبان بوسنیایی که اکنون در حال نگارش است اشاره کرد.

الویر موسیج خود را عاشق و شیفته زبان و ادبیات فارسی معرفی کرد و اذعان داشت که این عشق همواره با ایشان بوده و هست.

وی در پاسخ به سوال درباره سابقه زبان فارسی در بوسنی و نخستین آثار گفت: در زمان امپراتوری روم که حدود هزار سال پیش در سرزمین بوسنی و هرزگوین حکمرانی می‌کردند متخصصین معدن از ایران به آنجا آمدند و زبان، فرهنگ و آداب و رسوم خود را با خود آوردند. اکنون در بوسنی و هرزگوین حدود ۳۳ آثار تاریخی مربوط به ادیان مانی و میترا وجود دارد.

بخش دیگری از ریشه های زبان فارسی در این کشور مربوط به امپراتوری عثمانی است که همگی مروج ادبیات فارسی بوده و همچنین ضخیم ترین تاریخ ادبیات زمان عثمانی مربوط به سلطان سلیمان اعظم است که با تخلص محبی شعر سروده و تمامی مکاتبات درباری، نظامی و حقوقی دو قرن اول حکومت عثمانی به زبان فارسی بوده است. دقیقاً به همین دلیل است که هم اکنون از ترکیه دانشجویان زیادی برای فراگیری زبان فارسی به کشور ایران مراجعه می‌کنند تا بتوانند محتوای آثار بر جای مانده از آن دوره را متوجه شوند.

ایشان در ادامه خاطرنشان کرد: رساله دکتری خود را درباره شاعران پارسی گوی بوسنی و هرزگوین نگاشته و قرار بوده که کتاب آن از طریق انتشارات هرمس به چاپ برسد. در آن کتاب به دوره عثمانی نیز پرداخته شده است‌.

وی همچنین به ورود قالب رباعی در ادبیات بوسنی اشاره کرد و این مسئله را بسیار مهم ارزیابی کرد. در ادامه به وجود سه هزار واژه مشترک بین زبان ترکی استامبولی و فارسی و همچنین ۱۷۰۰ واژه مشترک بین زبان بوسنیایی و زبان فارسی اشاره کرد.

ایشان وجود کلمات پاپوش و نام‌های خانوادگی بوسنایی که از شاهنامه آمده است را دلیلی بر حفظ روابط ادبی و زبانی بین دو کشور برشمرد، وظیفه محققین، پژوهش‌گران حوزه زبان فارسی را جلوگیری از اضمحلال این ارتباطات دانست.

دکتر موسیچ ورود زبان فارسی ادبیات بوسنیایی را تاثیر قلمداد نکرد، بلکه لفظ تزیین را برای آن به کار برد. در ادامه عقب‌نشینی امپراتوری عثمانی از بوسنی و هرزگوین و ورود امپراتوری اتریش و مجارستان به این منطقه را عامل عقب ماندگی و دوری از تاثیر زبان فارسی بر ادبیات بوسنیایی دانست. در این دوره تمدن بوسنیایی به سرعت دچار تغییرات بنیادی شد و به دلیل جایگزینی الفبای لاتین با الفبای عثمانی موجبات بی سوادی مردم فراهم گشت.

از آن زمان به بعد قالب‌های ادبی اروپایی و رمان وارد ادبیات بوسنیایی شد و تاثیر ادبیات غربی تاکنون نیز مشهود است. البته در ادبیات قرن بیستم بسته به موضوع ادبیات ریشه‌های آن در شرق و غرب می تواند باشد اما متاسفانه ادبیات قرن بیستم بیشتر متاثر از فضای غربی است و تزئین زبان فارسی در ادبیات بوسنیایی کمرنگ شده است.

ایشان همچنین به ریشه‌های تاریخی زبان فارسی نگاهی داشت و عنوان کرد که در زمان عثمانی نخبه‌های جامعه را برای آموختن زبان فارسی به استانبول می‌بردند و در آنجا تحت نظر استاد احمد سوری بوسنوی، شارح برخی از آثار فاخر ایرانی تعلیم می دیدند و به مقامات عالی در دربار عثمانی منصوب می‌شدند. اما برخی دیگر نیز وجود دارند که هیچگاه به شهر زادگاه خود را ترک نکرده بودند اما به زبان فارسی شعر می گفتند. آنها زبان فارسی را از درون زبان بوسنیایی فرا گرفته بودند. همچنین کتیبه‌ ها، نسخ خطی و سنگ نوشته های بسیار زیادی در بوسنی به زبان فارسی وجود دارد.

آقای الویر موسیچ تلاش‌های سی ساله حکیم ابوالقاسم فردوسی را دارای درس‌های بزرگی برای زندگی امروز برشمرد و همچنین به نقش تاریخی ایشان در حفظ زبان فارسی اشاره کرد اما تعلق خاطر خود را به خیام بیشتر دانست چراکه رباعیات او انسان را به تفکر وا می‌دارد.

ایشان در پایان صحبت‌های خود به بیان پیشنهاداتی پرداخت. الویر موسیچ به مسئولین فرهنگی و اساتید ایرانی پیشنهاد کرد که زبان فارسی را به عنوان یک ارزش جهانی به جهانیان معرفی کنند. این مسئله مستلزم پذیرش ادبیات فارسی به عنوان ارزش جهانی در بین خود مسئولین، اساتید و پژوهشگران زبان فارسی ایرانی است. باید به پژوهشگران خارجی نیز فرصتی داده شود تا بخشی از روند جهانی سازی ادبیات فارسی باشند. هم چنین گشودن راهی برای عضویت در فرهنگستان زبان فارسی برای پژوهشگران خارجی از پیشنهادات دیگر ایشان بود.

وی در ارتباط با میزان علاقه مردم بوسنی به ادبیات فارسی ضمن تشکر از فعالیت‌های بنیاد سعدی در خارج از مرزهای ایران خاطرنشان کرد که این فعالیت‌ها تأثیرات مثبتی را در راستای ترغیب مردم بوسنی به زبان فارسی داشته. همچنین ترجمه رمان‌هایی نظیر جنگ مادر، من و برف به زبان های منطقه از سوی نمایندگی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در منطقه بالکان تاثیرات بسیاری به همراه داشته است.

وی به وجود کرسی مثنوی و عدم قطع فعالیت آن در ۵۶۰ سال گذشته اشاره کرد و گفت شخصیت خود را ایرانی می داند و در مبارزه با ویروس کرونا برای مردم ایران آرزوی توفیق کرد.

در پایان این نشست مجازی تصویری از طبیعت سرسبز بوسنی را نشان داد و چند بیتی از اشعار حافظ را قرائت کرد.

در خرابات مغان نور خدا می‌بینم

این عجب بین که چه نوری ز کجا می‌بینم

جلوه بر من مفروش ای ملک الحاج که تو

خانه می‌بینی و من خانه خدا می‌بینم

پایان خبر

‌