یکی از بخش‌های متفاوت داوری در جشنواره فیلم فجر امسال، انتخاب بهترین فیلم از نگاه تیم داوری «فارسینما» با هدف جایگاه و پاسداشت زبان فارسی در تولیدات سینمایی جشنواره فیلم فجر بود که گزارش ویژه‌ای از آن را در گفت‌وگو با داوران فارسینما، از نظر می‌گذرانید. در نشستی که با همین هدف و با حضور تیم داوری فارسینما در خبرگزاری برنا برگزار شد، تحلیلی داشتیم بر نوع قضاوت و وضعیت فیلم‌های حاضر در جشنواره فیلم فجر و البته فاکتورهایی که براساس آن، آثار قضاوت شده‌اند. در مقدمه‌ای با داوران فارسینما وضعیت زبان فارسی، خطراتی که زبان فارسی را امروز تهدید می‌کند، تأثیر فضای مجازی بر زبان فارسی و… را بررسی کرده‌ایم که در ذیل از نظر می‌گذرانید.

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی به نقل از گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ دوسالی است که در بخش تجلی اراده ملی جشنواره فیلم فجر، اتفاق جالبی افتاده است. هیأت داوران «فارسینما» فیلم‌ها را از لحاظ رعایت عناصر زبانی بررسی کرده و به آن جایزه می‌دهند. سال گذشته «سرخپوست» و امسال «خورشید» موفق به گرفتن جایزه از این داوران شدند.

به همین بهانه داوران «فارسینما» در خبرگزاری برنا حضور یافتند و با آنها به گفت و گو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

مهدی صالحی، دبیر جایزه فارسینما زبان فارسی در سینما، با اشاره به تاریخچه این (NGO) گفت: انجمن ویرایش و درست نویسی برآمده از مؤسسه ویراستاران است که به صورت تخصصی بر ویرایش متن‌ها کار می‌کند. اگر هیچ خطری هم زبان فارسی را تهدید نکند قطعاً بی توجهی به آن در حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و… او را از بین می‌برد. کسی که متخصص ادبیات، زبان، ترجمه و.. است در عرصه‌های مختلف جایگاه ویژه ای دارد که یکی از آنها سینماست. در این سال‌ها همیشه جای زبان فارسی در سینما خالی بود و برعکس؛ جای خالی سینما هم در ادبیات حس می‌شد به همین دلیل تصمیم گرفتیم این دو را همپوشانی کنیم.

او ادامه داد: شروع نشست‌های فارسینما از سال ۹۵ شروع و حدود ۲۰ نشست برای بررسی زبانی فیلم‌ها برگزار شد. ما در انجمن فقط مکان در اختیار اعضا قرار دادیم و باقی مسائل را انصافاً خودشان همت کردند و دور هم جمع شدند و فیلم‌ها را با دقت مورد بررسی قرار دادند تا اینکه سال گذشته تصمیم گرفتیم «فارسینما» را تشکیل دهیم.

علی زارع، دبیر برنامه‌های فیلم خوانی مؤسسه ویراستاران و یکی از داوران اولین جایزه زبان فارسی، درباره جلسات بررسی فیلم‌ها تصریح کرد: هدف من این است که سینما بهتر شود. یکی از خلل‌های بزرگ در سینما زبان فارسی است. ما با کارهای علی حاتمی فیلم خوانی را شروع کردیم و «کمال الملک» را آغازگر نشست‌هایمان قرار دادیم. ما در این جلسات ابتدا فیلم نامه را می‌خواندیم و سپس آن را با فیلم تطبیق می‌دادیم تا ببینیم فیلم چقدر به متن وفادار بوده و چقدر تغییر پیدا کرده است. در آخر موارد خروجی را در نشست‌هایمان مطرح می‌کردیم. بعد از نشست سوم تعدادی اصول تدوین کردیم تا براساس آنها فیلم‌ها را بررسی کنیم.

معین پایدار دانش آموخته زبان شناسی و یکی از داوران جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر با اشاره به بررسی جنبه زبانی فیلم‌ها بیان داشت: در ابتدا هدف این بود جنبه غنای زبانی فیلم‌ها را بررسی کنیم و با همین دیدگاه کار را شروع کردیم و «کمال الملک» که جنبه‌های زبانی در آن بسیار بارز است اولین فیلم ما قرار گرفت تا اینکه علی زارع بررسی جنبه سینمایی را هم وارد داستان کرد. ما همواره تاکید داریم ادبیات جدا از زبان است و نباید این دو را با هم اشتباه گرفت. بعد از چند نشست به این نتیجه رسیدیم که افراد در نشست‌ها حرف‌های خوبی می‌زنند اما فرآورده خوبی نداریم چون هرکسی درباره هرچیزی صحبت می‌کرد و مبنای مشخصی وجود نداشت به همین دلیل ۷ اصول را تدوین کردیک تا براساس این اصول فیلم‌ها را مورد بررسی قرار دهیم.

شراره خشکنابی یکی از داوران جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر تصریح کرد: چیزی که به نظر من اهمیت فراوانی دارد وقت گذاشتن بر تحلیل فیلم‌ها است. ما هر هفته قبل از اینکه یک فیلم را نگاه کنیم زندگینامه کارگردان، درآمد قصه و نقدهایی که در زمان پخش شده بود را مورد مطالعه قرار می‌دادیم و در نشست مطرح می‌کردیم. مثلاً قبل از دیدن فیلم «هامون» من مصاحبه‌ای از آقای مهرجویی خواندم که ایشان می‌گفتند فیلمبردار به من می‌گفت مثلاً فلان دیالوگ را حذف کن و من ناراحت می‌شدم اما بعدها در تدوین می‌دیدم واقعاً برخی دیالوگ‌ها اضافی است و اگر نباشند «هامون» خوش ریتم تر می‌شود.

علی زارع ادامه داد: من همیشه تاکید می‌کردم نباید به فیلم‌ها تک بُعدی نگاه کنیم. در یک اثر سینمایی عوامل بسیاری چون رنگ، نور و … مؤثر است و باید همه عوامل را درنظر بگیریم.

مهدی صالحی در ادامه درمورد روند شکل گیری «فارسینما » بیان داشت: پس از اینکه نشست‌هایمان به بلوغ رسید و چارچوب مشخصی تدوین شد تصمیم گرفتیم کارمان را گسترش دهیم و تبدیل به یک NGO شویم. به همین منظور گفت و گوهایی انجام دادیم و جلسه‌ای با آقای حجت قاسم زاده اصل که دبیر فیلمنامه نویسان خانه سینما بودند ترتیب دادیم. ایشان در آن جلسه همه جوره ما را سنجیدند و حرف‌های بسیار راهبردی زدند و انصافاً هم بعد از آن جلسه ما را حمایت کردند.

او افزود: برای اینکه وارد جشنواره فیلم فجر شویم مکاتباتی با حسین انتظامی انجام دادیم و درنهایت پذیرفتند در بخش تجلی اراده ملی حضور داشته باشیم و برای اولین بار سال گذشته در جشنواره فیلم فجر کنار ۳۷ نهاد به فیلم منتخب جایزه دادیم.

صالحی تصریح کرد: یکی از مطالبات جشنواره فیلم فجر این بود که جایزه برعهده خومان باشد که این نشدنی بود. چون ما فقط یک NGO هستیم که به صورت داوطلبانه کار می‌کنیم و هیچ پولی در بساط نداریم. درنهایت بزرگواری کردند و جایزه را خودشان برعهده گرفتند.

معین پایدار در ادامه صحبت‌های مهدی صالحی با اشاره به جزئیات ۷ اصول بررسی فیلم‌ها بیان داشت: آقای زارع با رویکرد سینمایی و من با رویکرد زبان شناسی ۷ اصول را مورد واکاوی قرار دادیم. چیزی که از همان ابتدا تاکید داشتیم این بود نباید فقط بر جنبه ادبیات تاکید کرد بلکه باید نحوه نگارش فیلمنامه مورد توجه قرار گیرد. فیلمنامه یک اثر خلاق است که با یک کتاب تفاوت دارد. در اینجا است که تفاوت زبان و ادبیات مشخص می‌شود.

مهدی صالحی در ادامه به حضور یک مشاور زبانی در کنار پروژه‌های سینمایی تاکید کرد و بیان داشت: اعضای «فارسینما» وقتی درمورد فیلمنامه حرف می‌زنند، سعی می‌کنند تمام ظرافت‌های زبان را به خدمت بگیرند و آن را با دیگر عناصر فیلم تنظیم کنند. نکات سینمایی، دراماتیک و… بسیاری وجود دارد که خیلی اوقات در سینما از قلم می‌افتد. ایرادی که به ما می‌گیرند این است که فکر می‌کنند هدف ما این است بالای سر کار بایستیم و دخالت کنیم اما واقعاً هدف این نیست. ما می‌خواهیم یک مشاوره زبانی در کنار فیلمنامه نویس و کارگردان باشد و نکاتی که دیده نمی‌شود یا به آنها بی توجهی می‌شود را نشان دهد. یک کارگردان در کنار خود فیلمبردار، صدابردار، گریمور و… دارد تا کارهایش دقیق‌تر انجام شود پس چطور یک مشاور زبانی کنار خود نمی‌پذیرد؟!

شراره خشکنابی در ادامه صحبت‌های مهدی صالحی گفت: ما غیر از ۲۰ فیلمی که دیدیم ۶۰ مستند هم مورد بررسی قرار دادیم. معمولاً یک فیلمنامه نویس مَست کار کردن و نوشتن است و دوست دارد نور، صحنه و… کنار هم درست دربیاید اما چیزی که ما دیدیم این است یکدستی در زبان بازیگران جود ندارد و این موضوع از نظر کارگردان و فیلمنامه نویس مورد بی توجهی قرار می‌گیرد.

زارع با اشاره به امضای کارگردان در اثر سینمایی تصریح کرد: در یک فیلم سینمایی ممکن است طبق نظر کارگردان یک سری منطق زبانی تغییر کند. درواقع امضای کارگردان در یک اثر مسئله‌ای است که نباید مورد غفلت قرار گیرد و ما هم همیشه به آن احترام می‌گذاریم.

خشکنابی افزود: برای مثال در فیلم «کمال الملک» با اینکه زبان دربار با کوچه و بازار متفاوت است اما یک جاهایی رعایت نمی‌شد و به اصطلاح از دست کارگردان در می‌رفت یا در همین جشنواره فیلم فجر امسال، در فیلم «پدران» دیالوگ‌هایی که دکتر می‌گفت با مواد فروش یکی بود. ما اگر کنار فیلمساز باشیم این موارد را یادآوری می‌کنیم تا نتیجه کار درست و یک دست شود.

احمد عبدالله زاده مهنه مترجم، ویراستار، روزنامه نگار و یکی از داوران جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر در ادامه با تاکید براینکه اشتباه در هر اثر هنری قابل رخ دادن است، اظهار داشت: بارها پیش آمده برخی موارد از دست فیلمساز دررفته است. مثلاً در یک فیلم تاریخی دست یکی از شخصیت‌ها ساعت بوده است یا در فیلم «هزاردستان» که بسیار نثر غنی دارد مواردی پیش آمده که از دست علی حاتمی دررفته است. این اتفاقات نه تنها در سینمای ایران بلکه در سینمای جهان هم رخ می‌دهد.

علی زارع به سبک فیلمسازی کارگردانان اشاره کرد و گفت: هرفیلمسازی فرم مخصوص خود را دارد و نمی‌توان به امضای آن ایراد گرفت. مثلاً اگر دوفیلمنامه شهید ثالث را جمع کنی دو صفحه نمی‌شود چون فرم و داستان مخصوص خود را دارد که در آن تصویر گویا است.

معین پایدار ۷ اصول تدوین شده «فارسینما» را نام برد که به شرح ذیل است:

۱) یکدست بودن گونه زبانی هر شخصیت در فیلم هم در موقعیت خاص هم در کلیت فیلم

۲) تخصصی بودن گونه و لحن زبان هر شخصیت در تعامل با عناصر روانی و رفتاری هرشخصیت

۳) تناسب عناصر سینمایی و زبانی

۴) درستی جنبه‌های زبانی و گویشی و لهجه‌ای هرشخصیت

۵) نبود گرته برداری‌ها نابجا

۶) تنوع واژگانی و غنای زبانی

۷) درستی و یکدستی زیرنویس‌ها و تیتراژهای فیلم

معین پایدار افزود: عوام معمولاً تفاوت لهجه، گویش و زبان را نمی‌دانند. زبان از نظر واجی، واژی و نحوی مورد بررسی قرار می‌گیرد مثل ترکی و فارسی اما در گویش؛ نحو یکی است و از لحاظ واجی تفاوت وجود دارد مثل اصفهانی، یزدی و … لهجه هم یک سری اصطلاحات خاص است که در هر زبان تفاوت دارد.

زارع تصریح کرد: خوشبختانه فیملنامه نویسان اکنون متوجه شدند اگر نکات زبانی را در فیلم‌هایشان رعایت نکنند مخاطب متوجه می‌شود بنابراین در این سال‌ها روی این موضوع کار کردند.

شراره خشکنابی در پایان اظهار داشت: ما قصد دخالت در هیچ پروژه‌ای را نداریم. هدف ما تنها این است در کنار کارگردان حضور داشته باشیم و موارد زبانی که رعایت نمی‌شود را گوشزد کنیم. هنوز به عنوان مشاور زبانی کارمان را در هیچ پروژه‌ای شروع نکردیم اما امیدوارم به زودی این اتفاق بیافتد و باعث ارتقای کیفیت آثار سینمایی باشیم.

معین پایدار یکی از داوران جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر درباره فیلم «عامه پسند» به کارگردانی سهیل بیرقی گفت: از نظر من که اصالتاً شهرضایی هستم، «عامه پسند» سه بخش اصلی داشت. یک بخش اینکه فاطمه معتمدآریا طبق داستان از تهران به شهرضا آمده بود و اینکه گویش آنجا را نداشت منطقی بود. یک بخش دیگر بازی باران کوثری بود که با اینکه در شهرضا به دنیا آمده و آنجا هم زندگی می‌کرد اما گویش آن فاجعه بود و در طول فیلم لهجه را حفظ نمی‌کرد و به نوعی خارج می‌شد. بخش سوم به هوتن شکیبا برمی گردد که اصلاً لهجه درستی نداشت. البته در جایی از فیلم گفت من کولی وار زندگی کردم و این می‌توانست القا کند او اهل شهرضا نیست، پس نباید به لهجه او ایرادی گرفت اما در صحبت‌هایش کلمات شهرضایی به کار می‌برد که اصلاً وجود ندارد و بیشتر شبیه مسخره کردن بود مثل "کوجایی".

او ادامه داد: جدا از بازیگران اصلی کار که درباره آنها صحبت کردیم، لهجه بازیگران بومی خوب بود البته ضعف‌هایی داشت که نمی‌توان به کارگردان ایراد گرفت.

صالحی دبیر جایزه فارسینما زبان فارسی در سینما، درباره فیلم مورد علاقه خود در جشنواره‌ای که پشت سر گذاشتیم گفت: شخصاً فیلم «تعارض» را دوست داشتم و از جهات مختلف پسندیدم. فیلم «خروج» هم به دلیل استفاده درست از جنبه‌های زبانی برای من جذاب بود. «خون شد» مسعود کیمیایی هم به نظر من از لحاظ زبانی قدرتمند بود اما از لحاظ مردم شناسی ضعیف عمل کرده بود. جامعه‌ای که حاتمی کیا در «خروج» نشان داد یک جامعه پُر از آسیب و لجن بود که راه حل آن را کیمیایی با "آقا فضلی" نشان داد که باید جیغ بزنی، تیزی بکشی، خون بریزی و خودت هم کشته شوی و آخرش تمام شود.

شراره خشکنابی هم در ادامه درباره فیلم‌های مورد علاقه خود بیان داشت: من هنگام تماشای فیلم‌ها، روند داستان را مدنظر خود قرار می‌دادم. یک فیلمنامه شروع و ضربانی دارد که در خلال آن شخصیت‌هایی را هم معرفی می‌کند اما فیلم‌های امسال بیشتر گزارش گونه بود. از بین آنها «شنای پروانه» را به لحاظ غنای اصطلاحات و واژگان و همچنین هم آهنگی شخصیت‌ها پسندیدم. یکی از نقاط قوت دیگر آن ایجاد تعلیق و کشمکش‌هایی بود که تا انتها مخاطب را روی صندلی نگه داشت.

او ادامه داد: من قبل از اینکه زبان را مدنظر قرار دهم زبان تصویر را می بی نم. گاهی زبان تصویر انقدر خوب است که احتیاجی به گفتار نیست و این برای من یک امتیاز است. به همین دلیل «خورشید» را بسیار دوست داشتم. آن سکانسی که بچه‌ها پشت دیوار مدرسه تعطیل شده هستند و کیف‌هایشان را می‌اندازند و فقط روی دوپا می‌ایستند نشان می‌دهد به تنهایی خودشان را بالا می کشند و روی دو پای خود می‌ایستند. شاید اگر فیلمساز دیگری بود بین بچه‌ها دیالوگ اعتراضی برقرار می‌کرد اما این خلاقیت مجیدی بود که توانست همچین صحنه‌ای را خلق کند.

خشکنابی تصریح کرد: جدا از آن عنوان «خورشید» را می‌شد در تمام فیلم احساس کرد. از لحاظ زبانی هم بسیار مورد توجه قرار گرفته بود به طوری که وقتی با بچه‌های خورشید صحبت می‌کردیم علی که نقش شخصیت آبادانی را داشت می‌گفت من آبادانی نیستم و برای بازی در این فیلم با من تمرین کردند و حتی یک جاهایی از کار بیرون می‌زدم و آقای مجیدی بعداً صداگذاری کردند. این نشان می‌دهد فیلمساز به زبان اهمیت می‌دهد و وقتی می بیند گویش آبادانی بازیگر یک دست نیست بعداً صداگذاری می‌کند. به غیر از این فیلم‌ها، «دوزیست» و «شهر قصه» هم دوست داشتم و برای من دلچسب بود.

احمد عبدالله‌زاده مهنه هم گفت: «خورشید»، «شنای پروانه» و «خروج» را بسیار دوست داشتم. علاوه بر آن، «تعارض» را هم به دلیل خاص بودن و خلاقیت آن پسندیدم.

معین پایدار هم افزود: «خورشید»، «شنای پروانه»، «لباس شخصی»، و «تعارض» را دوست داشتم.

علی زارع تصریح کرد: من امسال به دلیل اینکه سرباز هستیم، تعداد محدودی از فیلم‌ها را دیدم. به نظرم «مغز استخوان» از لحاظ فیلمنامه خوب بود و توانسته بود به خط قرمزها نزدیک شود اما متأسفانه آخر آن جمع نشد. امسال هم مانند پارسال انتخاب‌هایی صورت گرفت که من را متعجب کرد که یکی از آنها سیمرغ دادن به فیلم «درخت گردو» بود. پارسال هم فیلم «شبی که ماه کامل شد» من را بسیار متعجب کرد و نمی دانم واقعاً داوران برچه اصولی این فیلم‌ها انتخاب می‌کنند و سیمرغ می‌دهند.

خشکنابی با بررسی چند فیلم گفت: فیلم «تومان» با اینکه مشاور زبانی داشت اما از لحاظ لهجه ایراد داشت و اصلاً زبان و لهجه ترکمن در آن دیده نمی‌شد. فیلم «آتابای» از لحاظ زبانی خوب بود و کلمات ترکی به درستی ادا می‌شد. من حتی فکر کردم جواد عزتی تُرک است اما بعد متوجه شدم ایشان اصلاً ترکی بلد نبودند و هادی حجازی فر با او کار کرده است.

او ادامه داد: ایرادی که در آن وجود داشت به زیرنویس برمی گردد. زیرنویس باید روان، ساده و خوانا باشد به طوری که مخاطب فیلم را از دست ندهد. در «آتابای» اینگونه نبود. زیرنویس‌ها بسیار طولانی بودند و به درستی ترجمه انجام نشده بود و ذهن مخاطب از فیلم دور می‌شد.

عبدالله زاده مهنه گفت: نکته بسیار مهمی که در کار ما وجود دارد این است که ما هرگز نمی‌خواهیم پا تو کفش فیلمساز کنیم. مشاور زبانی در کنار پروژه قرار می‌گیرد تا ایرادات و نقاط ضعف زبانی را به کارگردان و فیلمساز گوشزد کند.

شراره خشکنابی ادامه داد: از آنجایی که نگاه ما تخصصی است، آرزوی من این است که در بخش‌های اصلی جشنواره فیلم فجر جایگاه مختص داشته باشیم و بتوانیم به فیلم‌ها سیمرغ دهیم.

مهدی صالحی هم در پایان اظهار کرد: نظراتی که هر یک از داوران درباره فیلم‌ها مطرح کردند صرفاً نظر شخصی آنهاست. همواره تلاش ما این است نظر شخصی خود را وارد داوری نکنیم و فقط از لحاظ فنی و اصول تدوین شده نظر دهیم. امیدوارم به زودی دبیرخانه فارسینما تشکیل شود و زبان فارسی و سینما بایگدیگر آشتی کنند و اتفاقات ویژه ای رخ دهد.

پایان خبر