گفتوگو با معاون سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
فرهنگ پله اضطرار سیاست است / روابط فرهنگی قابل خدشه نیست
به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی به نقل از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، گروه فرهنگی خبرگزاری شبستان، بخش نخست گفتوگوی مفصل خبرنگار خود با احسان خزاعی، معاون توسعه مدیریت و منابع این سازمان را منتشر کرده است که متن را آن در ادامه میخوانید:
تب مهاجرت ایرانیان به کشورهای مختلف دنیا این روزها داغ داغ است و در این زمینه مرزی هم قائل نیستند، از آلمان و کانادا گرفته که فرسنگها از نظر فرهنگی با ایران تفاوت دارند تا آذربایجان و گرجستان و صربستان که یک جورهایی مرزهای فرهنگی آشکاری با ایران ندارند. مهاجرت چه بخواهیم و چه نخواهیم آثار فرهنگی بسیاری دارد. در این زمینه به سراغ احسان خزاعی، معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی رفتیم و دلیل این انتخاب این بود که او سالها رایزن فرهنکی ایران در کشور گرجستان هم بوده است، کشوری که اشتراکات فرهنگی بسیاری با ایران دارد و البته تبحر خاصی هم در جذب سرمایه. او با تکیه بر سالیانی که در این کشور رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بوده از گرجستانیها گفت و از آداب و رسوم آنها. خزاعی معتقد است گرجستانیها بسیار ایرانیدوست هستند و میگوید از تسلط آنها به تاریخ و فرهنگشان، بسیار لذت میبرد.
از اشتراکات و پیوندهای فرهنگی ایرانیان با گرجستانیها میگویید؟
اسنادی که وجود دارد از جمله نسخههای خطی و اسناد ازدواج نشان میدهد که ما زمانی با گرجستانیها روابط گستردهای داشتهایم. سریالی در ایران تولید شد با نام «تبریز در مه» که به این موضوع پرداخت. شاهان قاجار معمولاً قائممقامهایشان در تبریز بودند، آن زمان نتوانستند گرجستان را حفظ کنند و روسیه تزاری حمله میکند و مثل دومینو شروع به تسخیر شهرها میکند تا اینکه منجر به قراردادهای ترکمان چای و گلستان میشود.
ظاهراً حضورشان هم در ایران قدیم پررنگ بوده است؟
بله. سیوسه پل اصفهان را گرجستانیها ساختهاند، سمبل معماری هنری اصفهان توسط یک گرجی ساخته شده به نام «الاوردی خان». برادر او امامقلی خان بوده که در خیلی وقایع تاریخی حضور داشته است، در خلیج فارس پرتغالیها را شکست داده است. اصولاً تعدادی زیادی از جنگاوران دوران قاجار از گرجیها بودند، هر کسی در ایران نامخانوادگیاش گرجی است، احتمالاً نسبش به گرجستانیها میرسد، محلههایی در شمال کشور قرار دارد به نام گرجی محله که برای زمانی است که خیلی از گرجستانیها را به ایران مهاجرت اجباری دادند و آنها در این محلات ساکن شدند. البته این افراد دیگر زبان گرجی را فراموش کردهاند. تعداد بسیار زیادی از گرجستانیها در فریدونشهر اصفهان زندگی میکنند و جالب است بدانید تقریباً 50 یا 60 درصد از جمعیت فریدونشهر گرجستانی هستند.
از دیگر علائق و اشتراکات فرهنگی این دو کشور میگویید؟
گرجستانیها روی زبان فارسی تحقیقات زیادی میکنند. زمانی که در تفلیس بودم یک استاد دانشگاه گرجستانی از من سؤال کرد که واژه «خفن» به چه معنایی است؟ و گفت؛ من تمام فرهنگ لغتهای ایرانی از جمله دهخدا و معین را مطالعه کردهام اما معنایش را پیدا نکردهام. یکی از دانشجویان درباره معنای این واژه از من سؤال کرده است. نمیدانستم چطور برای این استاد دانشگاه توضیح بدهم. (با خنده میگوید) گفتم؛ معنایش یک چیزی مثل غلیظ یا شدید است.
زبان فارسی امروز واژههایی دارد که معنایش برای خود ما ایرانیها هم نامأنوس است. چند سال قبل یک تاجیک برای مراسم سالگرد امام خمینی(ره) به ایران آمده بود. از او سؤال کردم که ایران چطور بود؟ خیلی تعریف کرد و آخرش گفت؛ اما نشکفتم. این کلمه برای من خیلی جالب بود. این کلمه بار معنایی فراوانی دارد و به معنای این است که مثلاً یعنی لذت نبردم یا خوشحال نشدم. گرجستانیهایی که در فریدونشهر هستند زبانی به این شکل دارند.
زبان گرجی یک جورهایی مثل زبان ارمنی است، آنها مخارج حروف خاصی دارند. ما مخارج حروف عربی داریم و افتخارمان این است که زمان اسلام آوردن زبانمان فارسی ماند، اگرچه رسمالخطمان عوض شد. اسلام در آن زمان وقتی به کشورهای آفریقایی مثل مصر رفت زبان و دین و همه چیزشان را تغییر داد. در عین حال با همین زبان فارسی رسمالخط ما عربی است. در زبان عربی ابتدا به ساکن محال است. اما در زبان گرجستانی اینطور نیست و گاهی یک حرف با 6 ساکن شروع میشود. یاد گرفتن زبان گرجی برای ایرانیان سخت است؛ اما نشدنی نیست. در دانشگاه تهران در بخش زبانهای خارجی، گرجستانی تدریس میشود اما انگار یک فریدونشهری تدریس میکند، یعنی در حد عالی نیست. مردم خیلی چیزها را درباره گرجستان نمیدانند و تنها در این حد میدانند که گرجستان زمانی جزو ایران بوده است. این در حالی است که اگر تنها این را به آنها ابراز کنی بهشان برمیخورد.
روابط فرهنگی میان کشورها را مهمتر میدانید یا روابط سیاسی یا اقتصادی؟
اگر مقداری تلاش کنیم کشورهای همسایه خود را به خوبی بشناسیم، بسیار برایمان کارساز خواهد بود. ما ایرانیها اغلب چیزی راجع به رسمالخط خود هم نمیدانیم. بنابراین عامه مردم چیزی در ذهنشان است و تلاش نمیکنند مقداری بیشتری درباره دیگر کشورها یا حداقل درباره کشورهای همسایه خود بدانند. بسیاری از مردم ما حتی از تاریخ خودمان چیزی نمیدانند. این در حالی است که گرجستانیها به تاریخ خودشان مسلط هستند، ما در این زمینه بسیار عقب هستیم. اگر تاریخ بدانیم دید تازهای به ما میدهد. در این زمینه حاضر به گذاشتن وقت و سرمایهگذاری هستیم، ما به این مدل کار اعتقاد داریم که هر چقدر روابطمان در زمینه فرهنگی با کشورهای همسایه بیشتر باشد در زمینههای دیگر مؤثر است. روابط فرهنگی ارتباطاتی است که قابل خدشه نیست و هر چقدر فشار باشد این ارتباطات را کسی نمیتواند قطع کند. روابط فرهنگی چیزی مثل پله اضطراری است. من آن را به پله تشبیه میکنم. روابط سیاسی و نظامی با کشورها مثل دیوار است و ممکن است فرو بریزد و از بین برود، روابط اقتصادی مثل آسانسور میمانند و راهی برای رسیدن به مقصد هستند. بنابراین هرچقدر در زمینه گسترش روابط فرهنگی با دنیا تلاش کنیم کم است.
این اواخر ایرانیهای بسیاری از گرجستان دیپورت شدهاند و ظاهراً در فرودگاه اصلی این کشور برخوردهای بدی با ایرانیان صورت گرفته است. چرا با وجود این حجم از اشتراکات فرهنگی، دوستی میان این دو کشور و تاریخ مشترک این برخوردها از سوی گرجستانیها صورت گرفته است؟
بله ، اخیراً اتفاقاتی افتاده و اخباری به گوش میرسد که رفتار بدی با ایرانیانی که به گرجستان رفتهاند میشود، از مرزها دیپورت میشوند یا داخل خاک گرجستان تعداد زیادی از ایرانیان مورد سؤال قرار میگیرند یا اینکه در مرزها اذیت میشوند. این باعث شده است که سفیر ایران در گرجستان «سید جواد قوامشهیدی» اعتراضهای بسیار جدی را به دولت گرجستان داشته باشند، چون با وجود روابط بسیار خوبی که با گرجستان داریم انتظار نداریم با ایرانیان برخوردهای این شکلی صورت بگیرد.
سفیر ایران در بالاترین سطح این موضوع را پیگیری کرد. ملاقاتهای بسیاری انجام شد، تذکر دادند و این موضوع را در تهران و گرجستان پیگیری کردند. این موضوع یک مقداری باعث دلگیری مردم از این کشور شده است. علیرغم شناخت دقیق از فرهنگ و مردم آنها برخوردها و اصطحکاکهای این شکل پیش میآید. یکی از دلایل شکلگیری انجمن دوستی ایران و گرجستان (شبستان در گفتوگویی جداگانه به این موضوع پرداخته است که منتشر خواهد شد) همین است تا اجازه ندهیم هیچ مسأله مقطعی سیاسی روابط دوستانه ما را خدشهدار کند. در این زمینه تلاش خواهیم کرد.
یعنی دلیل این اتفاقات را مسائل سیاسی میدانید؟
به نظر میرسد دست قدرتها پشت پرده این ماجرا است. مردم گرجستان ایرانیها را دوست دارند و فرهنگدوست هستند و علیرغم جمعیت کم، فرهنگ بسیار غنی دارند. تصور میکنم این برخوردها مقطعی است و پشت پرده آن بعدها عیان خواهد شد. البته در پرانتز عرض کنم برخی از هموطنان ما هم که از هر موقعیتی سوءاستفاده میکنند، ممکن است در یک مقاطعی اشتباهاتی را در آنجا داشتهاند و بهانه به دست آنها دادهاند تا به این بهانه این برخوردها صورت بگیرد. اما عموماً اینطور نیست و مردم ما میتوانند پولهایی که در گرجستان سرمایهگذاری میکنند در ترکیه یا ارمنستان یا آذربایجان سرمایهگذاری یا خرج کنند. از مسئولانی که در تفلیس هستند انتظار میرود بیشتر در این زمینه تأمل کنند و مقداری با توجه بیشتر جلو بروند تا روابط حسنه بین کشور و ملت خدشهدار نشود.
پیگیریهای مسئولان به کجا رسیده است؟
این موضوع در سطح دیپلماتیک در حال پیگیری و در جریان است. گرجستانیها به ایرانیها فقط ویزای توریستی میدهند، این تصمیم دولت گرجستان است. یعنی اگر یک ایرانی بخواهد وارد گرجستان بشود چه برای تحصیل یا تجارت یا هرکاری چارهای جز گرفتن ویزای توریستی ندارد. این برای دولت گرجستان بهانه شده است و خطاب به ایرانیها میگوید؛ شما با ویزای توریستی میروید و کار تجاری میکنید. پس این خلاف قانون است. این در حالی است که در تمام دنیا انواع مختلفی از ویزا صادر میشود؛ اما در گرجستان به ایرانیها تنها ویزای توریستی میدهند و این خلأ قانونی در سطح دیپلماتیک و اداری در حال پیگیری است. در سالهایی که در گرجستان بودم، ندیدم کسی ویزای غیرتوریستی بگیرد. لغو روادید بین ایران و گرجستان در طی سالها تلورانس داشته و بارها لغو و مجدد برقرار شده است.
دلیل اقبال ایرانیان به این کشور به این دلیل نیست که به لحاظ اقتصادی گرجستان نسبت به ترکیه و برخی کشورهای همسایه، کشور ارزانتری است؟
به نظر میرسد گرجستان و ارمنستان در یک سطح قرار دارند؛ اما گرجستان در جذب سرمایه تبحری ویژه دارد. قانونی را به تصویب رساندند که اگر کسی در این کشور آپارتمان بخرد به او اقامت میدهیم. این دلیلی اصلی است که بسیاری از ایرانیها را به آنجا کشاند. این در حالی است که اقامت گرجستان اقامت خاص و قابل اعتنا نیست و اقامت دایمی نیست و محدود است. اتفاقاً اقدامات اخیر دولت گرجستان باعث شد خیلی از ایرانیها که قصد رفتن داشتند پشیمان شوند و خیلیها هم هستند که تصمیم به برگشت گرفتهاند. یعنی این اقدام شاید برای خود گرجیها خوب نباشد.
به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، گروه فرهنگی خبرگزاری شبستان، بخش نخست گفتوگوی مفصل خبرنگار خود با احسان خزاعی، معاون توسعه مدیریت و منابع این سازمان را منتشر کرده است که متن را آن در ادامه میخوانید:
تب مهاجرت ایرانیان به کشورهای مختلف دنیا این روزها داغ داغ است و در این زمینه مرزی هم قائل نیستند، از آلمان و کانادا گرفته که فرسنگها از نظر فرهنگی با ایران تفاوت دارند تا آذربایجان و گرجستان و صربستان که یک جورهایی مرزهای فرهنگی آشکاری با ایران ندارند. مهاجرت چه بخواهیم و چه نخواهیم آثار فرهنگی بسیاری دارد. در این زمینه به سراغ احسان خزاعی، معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی رفتیم و دلیل این انتخاب این بود که او سالها رایزن فرهنکی ایران در کشور گرجستان هم بوده است، کشوری که اشتراکات فرهنگی بسیاری با ایران دارد و البته تبحر خاصی هم در جذب سرمایه. او با تکیه بر سالیانی که در این کشور رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بوده از گرجستانیها گفت و از آداب و رسوم آنها. خزاعی معتقد است گرجستانیها بسیار ایرانیدوست هستند و میگوید از تسلط آنها به تاریخ و فرهنگشان، بسیار لذت میبرد.
از اشتراکات و پیوندهای فرهنگی ایرانیان با گرجستانیها میگویید؟
اسنادی که وجود دارد از جمله نسخههای خطی و اسناد ازدواج نشان میدهد که ما زمانی با گرجستانیها روابط گستردهای داشتهایم. سریالی در ایران تولید شد با نام «تبریز در مه» که به این موضوع پرداخت. شاهان قاجار معمولاً قائممقامهایشان در تبریز بودند، آن زمان نتوانستند گرجستان را حفظ کنند و روسیه تزاری حمله میکند و مثل دومینو شروع به تسخیر شهرها میکند تا اینکه منجر به قراردادهای ترکمان چای و گلستان میشود.
ظاهراً حضورشان هم در ایران قدیم پررنگ بوده است؟
بله. سیوسه پل اصفهان را گرجستانیها ساختهاند، سمبل معماری هنری اصفهان توسط یک گرجی ساخته شده به نام «الاوردی خان». برادر او امامقلی خان بوده که در خیلی وقایع تاریخی حضور داشته است، در خلیج فارس پرتغالیها را شکست داده است. اصولاً تعدادی زیادی از جنگاوران دوران قاجار از گرجیها بودند، هر کسی در ایران نامخانوادگیاش گرجی است، احتمالاً نسبش به گرجستانیها میرسد، محلههایی در شمال کشور قرار دارد به نام گرجی محله که برای زمانی است که خیلی از گرجستانیها را به ایران مهاجرت اجباری دادند و آنها در این محلات ساکن شدند. البته این افراد دیگر زبان گرجی را فراموش کردهاند. تعداد بسیار زیادی از گرجستانیها در فریدونشهر اصفهان زندگی میکنند و جالب است بدانید تقریباً 50 یا 60 درصد از جمعیت فریدونشهر گرجستانی هستند.
از دیگر علائق و اشتراکات فرهنگی این دو کشور میگویید؟
گرجستانیها روی زبان فارسی تحقیقات زیادی میکنند. زمانی که در تفلیس بودم یک استاد دانشگاه گرجستانی از من سؤال کرد که واژه «خفن» به چه معنایی است؟ و گفت؛ من تمام فرهنگ لغتهای ایرانی از جمله دهخدا و معین را مطالعه کردهام اما معنایش را پیدا نکردهام. یکی از دانشجویان درباره معنای این واژه از من سؤال کرده است. نمیدانستم چطور برای این استاد دانشگاه توضیح بدهم. (با خنده میگوید) گفتم؛ معنایش یک چیزی مثل غلیظ یا شدید است.
زبان فارسی امروز واژههایی دارد که معنایش برای خود ما ایرانیها هم نامأنوس است. چند سال قبل یک تاجیک برای مراسم سالگرد امام خمینی(ره) به ایران آمده بود. از او سؤال کردم که ایران چطور بود؟ خیلی تعریف کرد و آخرش گفت؛ اما نشکفتم. این کلمه برای من خیلی جالب بود. این کلمه بار معنایی فراوانی دارد و به معنای این است که مثلاً یعنی لذت نبردم یا خوشحال نشدم. گرجستانیهایی که در فریدونشهر هستند زبانی به این شکل دارند.
زبان گرجی یک جورهایی مثل زبان ارمنی است، آنها مخارج حروف خاصی دارند. ما مخارج حروف عربی داریم و افتخارمان این است که زمان اسلام آوردن زبانمان فارسی ماند، اگرچه رسمالخطمان عوض شد. اسلام در آن زمان وقتی به کشورهای آفریقایی مثل مصر رفت زبان و دین و همه چیزشان را تغییر داد. در عین حال با همین زبان فارسی رسمالخط ما عربی است. در زبان عربی ابتدا به ساکن محال است. اما در زبان گرجستانی اینطور نیست و گاهی یک حرف با 6 ساکن شروع میشود. یاد گرفتن زبان گرجی برای ایرانیان سخت است؛ اما نشدنی نیست. در دانشگاه تهران در بخش زبانهای خارجی، گرجستانی تدریس میشود اما انگار یک فریدونشهری تدریس میکند، یعنی در حد عالی نیست. مردم خیلی چیزها را درباره گرجستان نمیدانند و تنها در این حد میدانند که گرجستان زمانی جزو ایران بوده است. این در حالی است که اگر تنها این را به آنها ابراز کنی بهشان برمیخورد.
روابط فرهنگی میان کشورها را مهمتر میدانید یا روابط سیاسی یا اقتصادی؟
اگر مقداری تلاش کنیم کشورهای همسایه خود را به خوبی بشناسیم، بسیار برایمان کارساز خواهد بود. ما ایرانیها اغلب چیزی راجع به رسمالخط خود هم نمیدانیم. بنابراین عامه مردم چیزی در ذهنشان است و تلاش نمیکنند مقداری بیشتری درباره دیگر کشورها یا حداقل درباره کشورهای همسایه خود بدانند. بسیاری از مردم ما حتی از تاریخ خودمان چیزی نمیدانند. این در حالی است که گرجستانیها به تاریخ خودشان مسلط هستند، ما در این زمینه بسیار عقب هستیم. اگر تاریخ بدانیم دید تازهای به ما میدهد. در این زمینه حاضر به گذاشتن وقت و سرمایهگذاری هستیم، ما به این مدل کار اعتقاد داریم که هر چقدر روابطمان در زمینه فرهنگی با کشورهای همسایه بیشتر باشد در زمینههای دیگر مؤثر است. روابط فرهنگی ارتباطاتی است که قابل خدشه نیست و هر چقدر فشار باشد این ارتباطات را کسی نمیتواند قطع کند. روابط فرهنگی چیزی مثل پله اضطراری است. من آن را به پله تشبیه میکنم. روابط سیاسی و نظامی با کشورها مثل دیوار است و ممکن است فرو بریزد و از بین برود، روابط اقتصادی مثل آسانسور میمانند و راهی برای رسیدن به مقصد هستند. بنابراین هرچقدر در زمینه گسترش روابط فرهنگی با دنیا تلاش کنیم کم است.
این اواخر ایرانیهای بسیاری از گرجستان دیپورت شدهاند و ظاهراً در فرودگاه اصلی این کشور برخوردهای بدی با ایرانیان صورت گرفته است. چرا با وجود این حجم از اشتراکات فرهنگی، دوستی میان این دو کشور و تاریخ مشترک این برخوردها از سوی گرجستانیها صورت گرفته است؟
بله ، اخیراً اتفاقاتی افتاده و اخباری به گوش میرسد که رفتار بدی با ایرانیانی که به گرجستان رفتهاند میشود، از مرزها دیپورت میشوند یا داخل خاک گرجستان تعداد زیادی از ایرانیان مورد سؤال قرار میگیرند یا اینکه در مرزها اذیت میشوند. این باعث شده است که سفیر ایران در گرجستان «سید جواد قوامشهیدی» اعتراضهای بسیار جدی را به دولت گرجستان داشته باشند، چون با وجود روابط بسیار خوبی که با گرجستان داریم انتظار نداریم با ایرانیان برخوردهای این شکلی صورت بگیرد.
سفیر ایران در بالاترین سطح این موضوع را پیگیری کرد. ملاقاتهای بسیاری انجام شد، تذکر دادند و این موضوع را در تهران و گرجستان پیگیری کردند. این موضوع یک مقداری باعث دلگیری مردم از این کشور شده است. علیرغم شناخت دقیق از فرهنگ و مردم آنها برخوردها و اصطحکاکهای این شکل پیش میآید. یکی از دلایل شکلگیری انجمن دوستی ایران و گرجستان (شبستان در گفتوگویی جداگانه به این موضوع پرداخته است که منتشر خواهد شد) همین است تا اجازه ندهیم هیچ مسأله مقطعی سیاسی روابط دوستانه ما را خدشهدار کند. در این زمینه تلاش خواهیم کرد.
یعنی دلیل این اتفاقات را مسائل سیاسی میدانید؟
به نظر میرسد دست قدرتها پشت پرده این ماجرا است. مردم گرجستان ایرانیها را دوست دارند و فرهنگدوست هستند و علیرغم جمعیت کم، فرهنگ بسیار غنی دارند. تصور میکنم این برخوردها مقطعی است و پشت پرده آن بعدها عیان خواهد شد. البته در پرانتز عرض کنم برخی از هموطنان ما هم که از هر موقعیتی سوءاستفاده میکنند، ممکن است در یک مقاطعی اشتباهاتی را در آنجا داشتهاند و بهانه به دست آنها دادهاند تا به این بهانه این برخوردها صورت بگیرد. اما عموماً اینطور نیست و مردم ما میتوانند پولهایی که در گرجستان سرمایهگذاری میکنند در ترکیه یا ارمنستان یا آذربایجان سرمایهگذاری یا خرج کنند. از مسئولانی که در تفلیس هستند انتظار میرود بیشتر در این زمینه تأمل کنند و مقداری با توجه بیشتر جلو بروند تا روابط حسنه بین کشور و ملت خدشهدار نشود.
پیگیریهای مسئولان به کجا رسیده است؟
این موضوع در سطح دیپلماتیک در حال پیگیری و در جریان است. گرجستانیها به ایرانیها فقط ویزای توریستی میدهند، این تصمیم دولت گرجستان است. یعنی اگر یک ایرانی بخواهد وارد گرجستان بشود چه برای تحصیل یا تجارت یا هرکاری چارهای جز گرفتن ویزای توریستی ندارد. این برای دولت گرجستان بهانه شده است و خطاب به ایرانیها میگوید؛ شما با ویزای توریستی میروید و کار تجاری میکنید. پس این خلاف قانون است. این در حالی است که در تمام دنیا انواع مختلفی از ویزا صادر میشود؛ اما در گرجستان به ایرانیها تنها ویزای توریستی میدهند و این خلأ قانونی در سطح دیپلماتیک و اداری در حال پیگیری است. در سالهایی که در گرجستان بودم، ندیدم کسی ویزای غیرتوریستی بگیرد. لغو روادید بین ایران و گرجستان در طی سالها تلورانس داشته و بارها لغو و مجدد برقرار شده است.
دلیل اقبال ایرانیان به این کشور به این دلیل نیست که به لحاظ اقتصادی گرجستان نسبت به ترکیه و برخی کشورهای همسایه، کشور ارزانتری است؟
به نظر میرسد گرجستان و ارمنستان در یک سطح قرار دارند؛ اما گرجستان در جذب سرمایه تبحری ویژه دارد. قانونی را به تصویب رساندند که اگر کسی در این کشور آپارتمان بخرد به او اقامت میدهیم. این دلیلی اصلی است که بسیاری از ایرانیها را به آنجا کشاند. این در حالی است که اقامت گرجستان اقامت خاص و قابل اعتنا نیست و اقامت دایمی نیست و محدود است. اتفاقاً اقدامات اخیر دولت گرجستان باعث شد خیلی از ایرانیها که قصد رفتن داشتند پشیمان شوند و خیلیها هم هستند که تصمیم به برگشت گرفتهاند. یعنی این اقدام شاید برای خود گرجیها خوب نباشد.
پایان خبر
نظر شما :