نگاهی به آموزش زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش

رایزنی فرهنگی ایران در بنگلادش و نماینده بنیاد سعدی، گزارشی از سابقه آموزش زبان و ادبیات فارسی و وضعیت جاری آن در این کشور ارایه داده است.

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی به نقل از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، آموزش زبان و ادبیات فارسی در مراکز علمی و فرهنگی و دانشگاهی بنگلادش از جایگاه مناسبی برخوردار است. این اهتمام به آموزش فارسی نتیجه اقبال عمومی شهروندان بنگالی به آموختن زبانی است که زمانی زبان رسمی و دیوانی نیاکان آنها بود. در ادامه به بررسی آموزش زبان فارسی در مراکز علمی بنگلادش می‌پردازیم:

الف. دانشگاه داکا

سابقه فعالیت بخش زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه داکا به سال 1921، همزمان با سال تأسیس این دانشگاه بازمی‌گردد.

تا دوره پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، مجموع فارغ‌التحصیلان رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه داکا به حدود 200 نفر می‌رسید.

وضعیت دانشجویان زبان فارسی دانشگاه داکا در حال حاضر (سال 2015) از این قرار است: دانشجوی مقطع لیسانس 200 نفر، فوق‌لیسانس 21 نفر، پیش از دکترا 16 نفر و دوره دکترا 5 نفر.

تعداد استادان بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه داکا در مجموع 11 نفر است؛ استاد تمام 4 نفر، دانشیار 3 نفر، استادیار 2 نفر و مربی 1 نفر. علاوه بر آنها از خدمات یک استاد پیشکسوت بازنشسته نیز به صورت فوق‌العاده استفاده می‌شود.

تمامی اساتید بخش زبان فارسی دانشگاه داکا به ایران سفر کرده‌اند و همچنین در دوره دانش‌افزایی و کنفرانس‌های برگزار شده در ایران شرکت کرده‌اند.

در حال حاضر دانشگاه داکا، سالانه مجاز به پذیرش حدود 90 دانشجوی فارسی است.

بر اساس ضوابط دانشگاه‌های بنگلادش، انتخاب رییس گروه به صورت گردشی است. رییس گروه زبان و ادبیات فارسی از میان استادان همان رشته برای دوره‌ای سه ساله انتخاب می‌شود. دکتر عبدالصبور خان، رییس فعلی بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه داکا است که از حدود 9 ماه قبل به این سمت برگزیده شده است.

در چارچوب برنامه مبادلات فرهنگی ایران و بنگلادش، همواره از سوی ایران یک استاد زبان و ادبیات فارسی برای ارتقای برنامه‌های آموزش زبان فارسی به بنگلادش اعزام می‌شود که معمولاً در بخش فارسی دانشگاه داکا مستقر است و به صورت موردی با بخش فارسی سایر دانشگاه‌ها نیز همکاری می‌کند.

ساخت مجموعه حافظ سرا

با توجه به محدودیت‌های شدید فضای آموزشی در بخش فارسی و به منظور توسعه فضای آموزشی بخش فارسی دانشگاه داکا، تفاهم‌نامه‌ای بین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و دانشگاه داکا به امضا رسید. به موجب این تفاهم‌نامه، با هزینه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی مجموعه‌ای به نام «حافظ سرا» ساخته و تحویل دانشگاه شد.

مجموعه «حافظ‌ سرا» دارای چند اتاق برای آموزش، کتابخانه، اتاق استادان و ... است و در تاریخ 10 اکتبر سال 2013 با حضور محمدباقر خرمشاد، رییس وقت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی افتتاح شد.

اتاق ایران

از سال 2007 در دانشگاه داکا، اتاق ایران‌شناسی راه اندازی شد. تجهیزات مورد نیاز این اتاق از سوی رایزنی فرهنگی ایران در بنگلادش تأمین شده است. با مذاکراتی که به تازگی رایزنی فرهنگی ایران با رییس گروه فارسی دانشگاه داکا انجام داد، قرار بر این شد که اتاق ایران دوباره فعال شود و رایزنی فرهنگی ایران کمک‌های لازم را در این باره ارایه دهد.

ب. دانشگاه راجشاهی

آموزش زبان فارسی در دانشگاه راجشاهی از سال 1962 با برگزاری دوره‌های آموزش این زبان (در سطح دیپلم) آغاز شد که در پایان دوره به شرکت‌کنندگان، گواهینامه اعطا می‌شد؛ اما از سال 1996 دانشگاه راجشاهی، آموزش دوره لیسانس زبان فارسی را در کنار زبان‌های اردو، سانسکریت، پالی و ... زیر نظر بخش زبان‌های خارجی راه‌اندازی کرد.

در حال حاضر، دانشگاه راجشاهی فاقد گروه زبان فارسی به صورت مستقل است. به همین سبب استادان فارسی این دانشگاه در تلاش جدی برای تأسیس بخش مستقلی به نام بخش زبان و ادبیات فارسی هستند.

درسال تحصیلی 2015 تعداد دانشجویان دانشگاه راجشاهی در رشته زبان فارسی در مقطع لیسانس و فوق لیسانس، به150 نفر می‌رسد. علاوه بر آن، در دوره پیش دکتری 8 نفر و دوره دکتری، 5 نفر در حال تحصیل هستند.

تعداد استادان نیز 10 نفر است که 8 نفر آنان تاکنون به مناسبت‌هایی از جمله دوره دانش‌افزایی به ایران سفر کرده‌اند و فقط دو نفر از آنان هیچ سفری به ایران نداشته‌اند.

ج. دانشگاه چیتاگونگ

این دانشگاه، آموزش زبان فارسی را از سال 2003 با برگزاری دوره‌های آموزش زبان فارسی زیر نظر دانشکده علوم انسانی آغاز کرد. در پایان هر دوره به فارسی‌آموزان گواهینامه اعطا می‌شود.

حدود 150 فارسی‌آموز موفق به دریافت گواهینامه از این دانشگاه شده‌اند. ازسال 2011 بخش مستقل زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه با راه‌اندازی دوره لیسانس تأسیس شد. تعداد دانشجویان در حال حاضر از این قرار است: سال اول دوره لیسانس 35 نفر، سال دوم 29 نفر، سال سوم 23 نفر و سال چهارم 10 نفر. تعداد استادان نیز 5 نفر است؛ یک دانشیار و رییس بخش فارسی، یک استادیار و 3 نفر نیز مربی.

د. مؤسسه زبان‌های نوین وابسته به دانشگاه داکا

این مؤسسه درسال 1975 تأسیس شد که در آن زبان‌های مختلفی از قبیل عربی، فارسی، انگلیسی، آلمانی، فرانسه، اسپانیولی، اردو، روسی، کره‌ای، چینی، هندی، ژاپنی و ... آموزش داده می‌شود.

قبلاً تا سال 1992 این مؤسسه برای آموزش زبان فارسی از استادان پاره‌وقت استفاده می‌کرد. خانم دکتر کلثوم ابوالبشر به همراه رایزن وقت فرهنگی ایران و استاد فارسی اعزامی از ایران، به عنوان استادان پاره‌وقت این مؤسسه به تدریس زبان فارسی می‌پرداختند.

از سال 1992 یک استاد تمام‌وقت (خانم دکتر شمیم بانو، دانشیار زبان فارسی) به آموزش دوره‌های زبان فارسی می‌پردازد. خانم دکتر عفت نسرین مجید، از بخش انگلیسی هم مدیریت مؤسسه را برعهده دارد.

درحال حاضر 5 فارسی‌آموز درسطح دبیرستان و 3 نفر در سطح دیپلم، به فارسی‌آموزی در این مؤسسه اشتغال دارند.

ه. مرکز زبان‌های نوین وابسته به دانشگاه کولنا

از سال 2003 آموزش زبان فارسی در این مؤسسه توسط محمد شاه جلال (دانشیار زبان فارسی)، با برگزاری کلاس‌های فارسی و اعطای گواهینامه به فارسی‌آموزان آغاز شد.

تاکنون 14 دوره آموزش زبان فارسی برگزار و به 240 نفر گواهینامه اعطا شده است. در سال 2015 یعنی در دوره حاضر 8 فارسی‌آموز به فراگیری زبان مشغولند.

از سال 2007 دکتر شاه جلال، استاد زبان فارسی، مدیریت مؤسسه را برعهده دارد و همراه با فارسی، دوره آموزش زبان‌های کره‌ای، انگلیسی و سایر زبان‌ها در این مؤسسه برگزار می‌شود.

و. خانه فرهنگ ایران در داکا

به موازات آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های بنگلادش، از ابتدای تأسیس خانه فرهنگ ایران در داکا، این مرکز فرهنگی، به امر آموزش زبان فارسی نیز اهتمام ورزیده است. تاکنون در خانه فرهنگ ایران در داکا 64 دوره فارسی‌آموزی برگزار شده و درپایان دوره، به فارسی‌آموزان گواهینامه اعطا شده است.

شصت‌وپنجمین دوره کلاس‌های آموزش زبان فارسی در خانه فرهنگ در 21 مردادماه 94 گشایش یافت. همچنین از سال 2007 ازسوی خانه فرهنگ، 10 دوره دانش‌افزایی برای مدارس قومی (مدارس دینی غیردولتی) از جمله در شهرهای داکا، باریسال و نوخالی، برگزارشده است. در هر یک از دوره‌ها حدود 20 معلم فارسی، آموزش آنها را برعهده داشته‌اند. بنگلادش، نزدیک به 40 هزار مدرسه قومی دارد، در این مدارس هنوز زبان فارسی  در چند شکل و سطح آموخته می‌شود.

برگزاری دوره دانش‌افزایی

خانه فرهنگ ایران تاکنون 6 دوره دانش‌افزایی برای استادان زبان فارسی و دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکترا برگزار کرده است.

ی. دانشگاه جامعه المصطفی شعبه داکا

این دانشگاه نیز با برگزاری دوره‌های آموزشی برای دانشجویان خود، (دختر و پسر) به آموزش زبان فارسی اقدام می‌کند.

بنا بر اعلام این گزارش، از دوران پیش از انقلاب اسلامی، میان وزارت علوم ایران و وزارت آموزش بنگلادش، یادداشت تفاهم در زمینه همکاری‌های فیمابین به امضا رسیده است و پس از انقلاب نیز مورد بازنگری قرار گرفت. اعزام استاد زبان فارسی از ایران به دانشگاه داکا در قالب برنامه مبادلات فرهنگی و این یا‌دداشت تفاهم صورت می‌گیرد.

همچنین در سال‌های 2004 و 2005 تفاهمنامه‌ای میان دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه‌های راجشاهی، کولنا، جهانگیرنگر و دانشگاه چیتاگونگ در زمینه همکاری‌های آموزشی و مبادلات علمی به خصوص در زمینه زبان و ادبیات فارسی به امضا رسید.