ویبنار «تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متقابل زبان فارسی و عربی» در لبنان

رایزنی فرهنگی ایران و نمایندگی بنیاد سعدی در لبنان به مناسبت روز گفتگو و تعامل سازنده با جهان، نشست وبیناری با عنوان «تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متقابل زبان فارسی و عربی» برگزار کرد.

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی به نقل از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در لبنان در راستای حمایت و گسترش فرهنگ و ادبیات زبان فارسی و به مناسبت روز گفتگو و تعامل سازنده با جهان، نشست وبیناری با عنوان «تأثیرگذاری و تأثیر پذیری متقابل زبان فارسی و عربی» و با حضور اساتید و کارشناسان زبان و ادبیات فارسی و زبان عربی از کشورهای ایران، لبنان، کویت، عمان، سوریه و مصر برگزار کرد.

عباس خامه‌یار، رایزن فرهنگی کشورمان در لبنان ضمن اشاره به موضوع گفتگو، پیشینه آن و تأثیر متقابلی که می‌تواند بر جای بگذارد، گفت: گفتگو رفتاری انسانی و ستوده بوده که تمدن بشری را تحت تأثیر خود قرار داده است و وظیفه هر انسان است جهت برقراری ارتباط با دیگران و معرفر فرهنگ و اداب و رسوم خود این را انجام دهد.

وی در ادامه سخنانش، به گفتگوی میان ایران و عرب که بخشی از گفتگوهای گسترده ایرانیان با غرب، شرق و چین بوده و به طور طبیعی در رأس اولویت‌های منطقه‌ای و جهان عرب به شمار می‌رود.

خامه‌یار به روابط میان ایران و جهان عرب از سیزده قرن گذشته تاکنون اشاره کرد و به بیان نقش محوری ایرانیان در تبلیغ رسالت و فرهنگ اسلام پرداخت و در ادامه به روند این مذاکرات در حال حاضر در ابعاد علمی، فرهنگی و هنری ادامه دارد و سخنان یاوه‌ای را که هدف از گفتگوهای ایران را توسعه دامنه نفوذ و سلطه خود بر دیگران عنوان می‌کنند، باطل معرفی و هدف اصلی از این گفتگوها که گشودن درب‌های اندیشه، فرهنگ و علم به روی جهان است تأکید کرد.

رایزن فرهنگی کشورمان در لبنان اظهار کرد: گفتگو نمی‌تواند از مقوله زبان خارج باشد و تا زمانی که اطلاع گسترده و عمیقی از زبان یکدیگر نداشته باشیم، به فرهنگ یکدیگر نمی‌توانیم نزدیک شویم و در نتیجه تأثیر گذاری و تأثیر پذیری صورت نخواهد گرفت. زبان در حقیقت کلید گفتگوست و در آموختنش، اندیشه دیگران، فرهنگ و تاریخ آنها نیز نهفته شده است.

تأکید بر تداوم گفتگو میان ایران و جهان عرب

خانم دلال عباس، استاد بازنشسته ادبیات و زبان فارسی دانشگاه لبنان با تشکر از رایزن فرهنگی کشورمان به جهت برگزاری این نشست و تشکر از حضور اساتید حاضر، به موضوع گفتگو میان ایران و عرب اشاره کرد و گفت: ایرانیان و عرب‌ها در ساخت تمدن اسلامی به صورت مشترک نقش ایفا کردند.

وی، ریشه این گفتگوها را به پیش از اسلام و قبل تر از آن دانست و پس از اسلام، زبان فارسی با تأثیرپذیری از زبان قرآن رشد چشمگیری از خود نشان داد و دانشمندان و نویسندگان ایرانی خدمات بسیار ارزشمندی را در علوم مختلف از فلسفه و ادبیات گرفته تا ریاضیات و پزشکی و دیگر علوم در این راستا به مسلمانان ارائه کرد.

دلال عباس در حوزه ادبیات و تأثیر متقابل دو زبان بر یکدیگر گفت: زبان فارسی تأثیر زیادی بر ادبیات عرب برجای گذاشت و به زیبایی این زبان افزود و به آن حکمت و وسعت بخشید، زبان عربی نیز صنایع شعری و ادبی فارسی را تحت تأثیر خود قرار داد.

این پیشکسوت زبان و ادبیات فارسی در خصوص تأثیر زبان فارسی بر ادبیات و زبان عربی گفت: زبان عربی از گذشته و پیش از وضع دستور زبان و قواعد عربی با تأثیر پذیری از زبان فارسی و دیگر زبان‌ها، غنی‌تر و پربار ترشد. و شواهدی در اشعار دوران جاهلیت از این تأثیر پذیری موجود است و پس از نزول قرآن کریم، واژه‌های غیر عربی را نیز در این کتاب مقدس مشاهده می‌کنیم.

وی در ادامه به نقش و اهمیت ترجمه در غنی سازی زبان عربی در دوران طلایی نهضت ترجمه اشاره کرد و گفت: ترجمه یکی از روش‌های مهم انتقال فرهنگ و تأثیر پذیری از دیگر ملت‌ها و ادبیات آنها به شمار می‌رود و از این طریق ملت‌ها با یکدیگر آشنا شده و این امر به رشد، توسعه و گسترش فرهنگ اسلامی کمک شایانی کرده است.

دلال عباس سپس با ارائه نمونه‌هایی از اصطلاحات غیر عربی بکار رفته در این زبان و نحوه تعامل با آن اصطلاحات در ادبیات عرب، به مقوله ترجمه به عنوان یک فعالیت فکری و فرهنگی رواج یافته میان ملت‌ها اشاره کرده و گفت: ترجمه عاملی جهت برقراری ارتباط میان ملت‌ها و تأثیر پذیری متقابل از یکدیگر و آشنا شدن با فرهنگ و آداب و رسوم ملت‌های دیگر به شمار می‌رود که نتیجه یک کار مشترک می‌باشد.

این استاد بازنشسته زبان فارسی دانشگاه لبنان و ایران شناس برجسته، ضمن ارائه تاریخچه‌ای از روابط دوجانبه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی عرب‌ها با دیگر ملت‌ها و به ویژه ایرانیان و واژه و کلماتی که به مقتضای نیاز در زبان عربی مورد استفاده قرار گرفته است، گفت: هیچ زبانی در دنیا نیست که تحت تأثیر دیگر زبان‌ها قرار نگرفته باشد. و هر زبان زنده‌ای برای ادامه حیات خود نیازمند تأثیر گذاری و تأثیر پذیری متقابل بوده است. زبان عربی نیز از گذشته تاکنون تحت تأثیر زبان‌های مختلف و به ویژه فارسی قرار گرفته است به نحوی که باعث شد زبان عربی تا حدود بسیار زیادی از تأثیر پذیری از دیگر زبان‌ها خارج گردد و این امر را در تألیفات و کتاب‌های ادبیات عرب و اشعار عربی شاهد هستیم و حتی در دوران شکوفایی ترجمه شاهد ورود و بکارگیری اصطلاحات اداری فارسی هستیم.

وی در ادامه به مهم‌ترین حکمت‌ها، ضرب المثل‌ها و کتاب‌های فارسی که به عربی ترجمه شده و مورد استفاده عرب‌ها قرار گرفته اشاره کرد.

دلال عباس مطرح کرد: در دوران بنی عباس عرب‌ها تحت تأثیر ادبیات و تمدن ایران قرار گرفتند و از‌ان پس واژه‌هایی در عربی بکار رفت که پیش از آن مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و با گسترش علوم مختلف این واژه‌ها نیز با همان علوم گسترش یافت.

احسان اللواتی، استاد ادبیات و زبان عربی دانشگاه مسقط عمان به بحث تأثیر متقابل دو زبان فارسی و عربی در حوزه علوم بلاغی پرداخت و تأثیر بلاغت عربی بر فارسی و بالعکس را با اشاره به کتاب و پژوهش‌های موجود در این حوزه در هر دو زبان را شرح و به بیان تاریخچه علوم بلاغی پرداخت و به دو اثر از قدیمی ترین آثار علوم بلاغی در فارسی و عربی اشاره و نحوه تأثیر گذاری و تأثیر پذیری متقابل در حوزه علوم بلاغی را شرح داد.

وی سپس به مسئله مشهور و معروفی که در خصوص تأثیر پذیری علوم بلاغی فارسی از بلاغت عربی رواج یافته اشاره کرد.

استاد ادبیات دانشگاه سلطان قابوس عمان همچنین، به تأثیر علوم بلاغی زبان فارسی بر زبان عربی اشاره کرد و گفت: این تأثیرگذاری را در سه بُعد شاهد هستیم: بعد نخست: ساختن و اختراع برخی محسنات بدیعی است، برخی محسنات بدیعی توسط نویسندگان فارسی زبان ساخته و عرضه شده‌اند. و در بُعد دوم باید گفت که تأثیر روشنی از کتاب رشیدالدین وطواط "حدائق السحر فی دقائق الشعر" درکتاب های عربی معروفی آمده است که تنها نام برخی از آنها را می برم، "نهایه الایجاز فی درایه الاعجاز" اثر فخرالدین رازی؛ دکتر شوقی ضیف و دکتر احمد مطلوب و دکتر عبدالعزیز عتیق در خصوص این تأثیر مطالبی را نگاشته‌اند. و بُعد آخر در تأثیری بلاغت فارسی بر بلاغت عربی، در حوزه بدیعیات است.

نقش دین اسلام و جایگاه آن در میان ایرانیان

خانم انسیه خزعلی، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا از کشورمان ضمن اشاره به نگاه جهانی و ارزشی اسلام، این نگاه را عامل شکوفایی علم و تمدن معرفی کرد و نگاه تقدیس و احترام ایرانی‌ها به زبان عربی و زبان قرآن را ناشی از همین نگاه ارزشی اسلام دانست.

وی به مسئله ورود اسلام به ایران اشاره کرد و استقبال ایرانی‌ها از زبان عربی را مسئله‌ای اختیاری برشمرد و افزود: از قرن چهارم به بعد و پس از استقلال یافتن نسبی ایران، ایرانی‌ها مانع از توسعه زبان و ادبیات عربی نشدند بلکه در انتشار آن نیز سهیم بودند و بیشتر پادشاهانی که از خاندان اصیل ایرانی بودند مردم را به نگارش و تکلم به زبان عربی تشویق می‌کردند. و بیشتر کسانی که خواستار انتشار و گسترش زبان فارسی بودند از قومیت‌های غیر فارسی بودند.

استاد دانشگاه الزهرا به نقش دین اسلام و جایگاه آن در میان ایرانیان و نقَر که در گسترش زبان عربی در میان آنها بر جای گذاشت اشاره کرد و گفت: از عوامل مهمی که در انتشار علم و ادب میان مسلمانان سهیم بود، جایگاه علم در مساجد و مدارس دینی بود، به نحوی این مسئله در قرن‌های اولیه پس از ظهور اسلام در میان کشورهای غیر عربی انتشار یافت و همراه آن، زبان دین نیز منتشر شد، لذا یادگیری این زبان برای فراگیری علوم مختلف از ضروریات بود.

وی افزود: ایرانی‌ها، زبان عربی را به عنوان یک زبان اجنبی به حساب نمی‌آوردند و زبان عربی را زبان تنها عرب‌ها نمی‌دانستند بلکه آن را زبان اسلام و مسلمانان بر می‌شمردند بلکه زبان فرهنگ و تمدن می‌دانستند.

انسیه خزعلی با اشاره به درهم آمیخته شدن دو زبان فارسی و عربی با یکدیگر و تأثیر آن بر اشعار فارسی گفت: دو زبان عربی و فارسی با یکدیگر درهم آمیخت، و تا جایی این آمیختگی رسید که زبان مادری شاعر از زبان دوم او قابل تشخیص نبود، ادیبان ایرانی با همان شیوه زبان عربی و به آسانی همان گونه که شعر فارسی می‌سرودند، شعر عربی می‌سرودند. در آن دوران، اشعار ملمّع، یعنی اشعاری که یک مصراع فارسی و مصراع دیر عربی بود، رواج پیدا کرد.

وی با اشاره به برخی تعاملات دوجانبه میان دو زبان و تأثیری که زبان عربی با آثار آشکارش بر زبان فارسی بر جای گذارده، گفت: جایگزینی خط عربی به جای خط پهلوی در نگارش، نشان دهنده انسجام دینی ایرانیان با خط و زبان قرآن است و این مسئله‌ای است که در تمام نقاط دنیا به آن اعتراف می‌کنند که خط بیانگر تأثیر فرهنگی است که در فرهنگ ملت‌ها برجای گذاشته است.

تدریس زبان فارسی در دانشگاه قاهره سابقه‌ای صد ساله دارد

در ادامه خانم حنان طاحون، استاد دپارتمان زبان و ادبیات شرقی از دانشگاه قاهره پیرامون وضعیت‌آموزش زبان فارسی در مصر، با ارائه تاریخچه‌ای از تدریس زبان فارسی در دانشگاه قاهره که سابقه‌ای صد ساله دارد گفت: از آن جایی که آموزش زبان فارسی به پژوهشگران و متخصصان در درک و فهم عوامل رشد و تکامل تمدن اسلامی کمک می‌کند، لذا اساتید دانشگاه قاهره نسبت به تأسیس دپارتمان ویژه این زبان پافشاری نمودند و در نتیجه در سال ۱۹۷۰ م، همزمان با تأسیس دپارتمان زبان و ادبیات شرقی، زبان فارسی در کنار زبان عبری زیر نظر این دپارتمان قرار گرفت. جالب توجه است که بدانید، زبان فارسی در این دانشکده در دپارتمان‌های مختلف نیز تدریس می‌شود.

وی در ادامه به مراحل پنجگانه آموزش زبان و ادبیات فارسی اشاره کرد و گفت: هر پنج سال یک بار، اساتید این دپارتمان برای ارزیابی روش‌های آموزشی، جهت به روز رسانی جدیدترین نظریه‌های بین المللی آموزشی گرد هم می آیند؛ و با توجه به نیاز بازار کار و پیشنهادات دانشجویان که از طریق کنفرانس علمی سالانه دانشجویی برگزار می‌گردد، اقدام لازم را در این خصوص انجام می‌دهند.

دکتر طاحون سپس به شرح نحوه ارزیابی دانشجویان پرداخت و گفت: - نحوه ارزیابی دانشجویان، از طریق آزمون کتبی و گاهی نیز از طریق آزمون شفاهی، با عنوان ویژه و در برخی واحدهای درسی خاص در زبان فارسی صورت می‌گیرد؛ و نیز گاهی از دانشجو خواسته می‌شود تا پژوهشی را ارائه نماید و هدف از آن توانمند سازی او در نگارش صحیح جملات فارسی و تمرین کردن او در نگارش واحد‌های پژوهشی به صورت کلی خواهد بود تا دانشجویان برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر (ارشد و دکتری) تشویق شوند.

استاد زبان فارسی دانشگاه قاهره افزود: برخی واحدهایی که به تازگی افزوده شده تا دانشجو بر جوانب فرهنگی جامعه ایران آشنا شده و بیشتر با آداب و رسوم ملت ایران آشنا گردد. مانند واحد درسی: ادبیات مردمی و واحد درسی جامعه ایرانی. اضافه بر واحدهای ویژه ادبیات فارسی که سالهاست تدریس می‌شوند. مانند: نثر فارسی از آغاز تا عصر جدید و معاصر؛ شعر فارسی از آغاز تا دوران معاصر؛ تاریخ ایران از آغاز فتوحات اسلامی تا دوران معاصر و نیز واحد درسی ادبیات مقایسه‌ای یا مقارن.

وی سپس به نقش مهمی که مرکز مطالعات شرقی وابسته به دانشگاه قاهره در آموزش زبان فارسی در دانشگاه ایفا می‌کند، اشاره نموده و گفت: دوره‌های آموزش زبان فارسی برای علاقمندان به این زبان، در آنجا برگزار می‌گردد. و مرکزی برای پژوهشگران و متخصصان زبان فارسی بوده چرا که به صورت مستمر این مرکز نشست‌هایی تخصصی و کنفرانس‌هایی بین المللی با حضور پژوهشگران مصری و خارجی برگزار می‌کند، و نباید فراموش کرد که مجله علمی این مرکز، یکی از مهمترین مجلات علمی درباره ایران بوده و پژوهشگران از داخل مصر و خارج از آن، مقالات و پژوهش‌های خود را منتشر می‌کنند.

حنان طاحون در پایان درباره میزان اشتیاق دانشجویان برای فراگیری زبان فارسی گفت: دانشجویان در دپارتمان زبان‌های شرقی در دانشگاه قاهره از روی میل و اشتیاق به فرهنگ ایران، به فراگیری این زبان روی می‌آورند تا بتوانند داستان‌ها و رُمان های ایرانی ترجمه شده به عربی را بخوانند و فیلم‌های ایرانی حاضر در جشنواره بین المللی سالانه سینمایی را ببینند، فیلم‌هایی که جوایز بسیاری را به خود اختصاص می‌دهد و نیز این دانشجویان بتوانند کتاب‌های بزرگان فلسفه ایران را بخوانند.

پس از فارغ التحصیل شدن و در دوره لیسانس، دانشجویان را می‌بینیم که به جنبه‌های فکری، ادبی، و فرهنگی مرتبط با تخصص خود علاقمند بوده و نسبت به مطالعه کتاب‌ها و پژوهش‌های ویژه ایرانیان پافشاری‌می کنند.

سمیر ارشدی، استاد زبان فارسی از دانشگاه کویت سخنران بعدی بود که موضوع مهاجرت ایرانیان از زادگاه خود به مراکز علمی و آموزشی جهان عرب و آثار به جای مانده از آنها پرداخت و به دوران طلایی نهضت ترجمه اشاره نموده و گفت: بیایید و بار دیگر این دوران طلایی را بازگردانیم. نهضت ترجمه و نقل متون، نقش مهمی را در این زمینه ایفا می‌کند. ما در ایران، شعرا و ادبای معاصر بسیاری را می‌شناسیم و صدها کتاب و تحقیقاتی که هر چند محدود در صحنه فرهنگ عربی نقش ایفا کردند را ترجمه کردیم، اما این حرکت یک طرفه بوده و جهان عرب از شعرای معاصر ایران و آثارشان، جز به میزان بسیار اندک اطلاعی ندارد.

این مترجم و استاد زبان فارسی در پایان سخنانش، جهت تقویت آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان پیشنهادهایی را ارائه داد.

طونی الحاج، استاد زبان فارسی از دانشگاه لبنان درباره پیشینه رابطه میان زبان عربی و فارسی سخن گفت و درباره تأثیر زبان فارسی بر لهجه عامیانه لبنانی مطالبی را بیان کرد.

خانم امیه درغام، روزنامه نگار لبنانی به کاربرد واژه‌هایی با چند معنا که در هر کشوری در یکی از معانی آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، اشاره کرد و آن را ناشی از تبادل فرهنگی میان ریشه‌های زبانی آرامی، آشوری، سریانی و عربی دانست.

این روزنامه نگار لبنانی میان تداخل واژه‌ها و کلمات و معانی آنها با یکدیگر و تلاش برای سلطه کشوری بر کشور دیگر از طریق سلطه فرهنگی و زبان تفاوت قائل شد و گفت: حق هر ملتی است که از زبان خود دفاع کند، اما حتی اگر زبان تغییر کند، لکن ریشه آن و زمینه‌های قبلی آن مشخص است. این جانب با توجه به اینکه روزنامه نگار هستم و به دلایل سیاسی به زبان فارسی توجه ویژه ای دارم، و مسئله مهمی که بسیار مورد جلب توجه من قرار گرفت این بوده که تعداد مترجمین ایرانی، فارسی به عربی در دوران بنی عباس بسیار زیاد بوده‌اند و نشان دهنده میزان همکاری میان ملت‌های گذشته با یکدیگر و به رغم اشغالگری برخی از آنها، بوده است.

خانم درغام افزود: توجه و گرایش به غرب با هدف دوری از ایران و عدم آشنایی با ایرانیان صورت گرفته است، تا ما به زبان فارسی توجهی نکنیم و با ایرانی‌ها آشنا نشویم و گویی که از طریق رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی نیز جهت ارتباط با ایران موانعی ایجاد شده و به رغم اینکه ایران از آمریکا به ما بسیار نزدیک تر است و پیوندهای تاریخی بسیاری میان ما وجود دارد اما ما را از آنها دور نگاه داشته‌اند.

وی در پایان اظهار امیدواری کرد که این گونه نشست‌ها بیشتر برگزار شود تا با زبان فارسی بیشتر آشنا شویم و تبادل فرهنگی میان آنها و عرب‌ها بیشتر شود.

سهیلا محسنی، از ایران نیز به بُعد تشابه واژه‌های فارسی با عربی و آسان بودن فراگیری زبان فارسی برای عرب زبانان اشاره کرد و گفت: برای آموزش بهتر این زبان باید با نگاهی تحلیلی و مقایسه‌ای میان واژه‌های مورد استفاده مشترک در هر دو زبان انداخت تا بتوان تفاوت‌ها و تشابه‌ها را بدست آورد و مشکلات موجود بر سر راه آموزش زبان را حل نمائیم.

عطیه اربابی، استاد دانشگاه تهران نیز با اظهار خرسندی از حضور در این نشست اظهار امیدواری کرد که از برنامه‌های این چنینی بهره بیشتری را در آینده نزدیک می‌توان برد.

سید علی موسوی زاده، رایزن فرهنگی ایران در عمان از حضور تمام اساتید زبان و ادبیات فارسی و نیز عباس خامه‌یار، رایزن فرهنگی کشورمان در لبنان به جهت برگزاری این نشست تشکر و قدردانی کرد.

پایان خبر

‌‌‌‌‌‌