بنیاد سعدی؛ رشته الفت مراکز گسترش زبان فارسی در دنیا

در گزارش هفته نامه « کتاب هفته» منتشر شد؛

بنیاد سعدی؛ رشته الفت مراکز گسترش زبان فارسی در دنیا

هفته نامه "کتاب هفته" در گزارشی ضمن گفت وگوهایی با«  معاون آموزش و پژوهش بنیاد سعدی» و « مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی » به چرایی و ضرورت تشکیل « بنیاد سعدی» جهت آموزش زبان فارسی در جهان پرداخت.

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی، مشروح گزارش که در تاریخ 25 بهمن ماه 1393 منتشر شده را در ذیل می خوانید:

شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی 27 بهمن‌ 1366 طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی رسماً تشکیل شد تا امور علمی، تحقیقی، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی درباره آموزش زبان و ادب فارسی را به غیرفارسی‌زبانان درجهان عهده‌دار شود؛ اما سال 1391 سه مرکز مرتبط با گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور در بنیادی به نام «بنیاد سعدی» ادغام شدند و این بنیاد با ریاست عالیه رئیس‌جمهوری تأسیس و ریاست اکنون آن به غلامعلی حداد عادل سپرده شد.

بی‌اطلاعی و صحبت نکردن افراد درباره این شورا، کم بودن اخبار در این حوزه و فعالیت‌های آرام و بی‌صدای رایزنان فرهنگی و کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی در دیگر کشورها، نشان از سکوت عجیبی درباره 26 سال فعالیت شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی داشت. به گفته حسن ذوالفقاری، مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، «سازمان‌های بسیاری که در این حوزه تاکنون فعالیت کرده اند، کارهایشان ناتمام ماند و بنیاد سعدی با چنین نیتی آغاز به فعالیت کرد که بنیادی غیردولتی و آزاد با اختیارات بیشتر‌بتواند گام موثرتری در این مسیر بردارد».

نیازسنجی و آسیب‌شناسی

ذوالفقاری درباره چرایی تأسیس بنیاد سعدی می‌گوید: «سال‌ها پیش در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتری با عنوان گسترش زبان و ادبیات فارسی ایجاد شد و یکی از صدها دفتری بود که فعالیت‌هایش به چشم نمی‌آمد در حالی که همه باید در کنار هم به این موضوع بپردازند. سیاست‌های مربوط به خارج از کشور در حوزه گسترش زبان و ادب فارسی باید تمرکز داشته باشد. پیش‌تر نهادهای تصمیم‌گیر بسیاری چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت آموزش و پرورش و وزارت امور خارجه در این حوزه فعالیت می‌کردند و کارهای گوناگونی در هریک انجام می‌شدند. به همین دلیل بنیاد سعدی با هدف تمرکز این فعالیت‌ها تشکیل شد. این بنیاد در نفس عمل بد نیست و با بودجه‌های متفرقه تلاش می‌کند با شناخت دقیقی که از موضوع دارد، برنامه‌ریزی مشخصی در حوزه گسترش زبان فارسی داشته باشد. اینکه در کجاها چه فعالیتی و به چه شکلی انجام شود، موضوع مهمی است که این بنیاد در نظر گرفته، چرا که شیوه آموزش زبان فارسی در اروپا، آمریکا، آفریقا، مناطق عرب‌نشین و دیگر مناطق، همچنین مخاطب ایرانی و غیرایرانی آن تفاوت دارند.»

این عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس می‌افزاید: «به طور کلی کارکرد این بنیاد در خارج از ایران است و مخاطب زیادی دارد. علاوه بر ایرانیان، علاقه‌مندان بسیاری به زبان فارسی وجود دارند، با این حال هر بنیادی برای فعالیت نیازمند آزادی عمل و بودجه است. در مرحله نخست دو کشور فارسی‌زبان افغانستان و تاجیکستان کار ویژه‌ای می‌طلبند و پس از آن کشورهای منطقه و اروپا جایگاه ویژه‌ای دارند. این در حالی بود که شورای گسترش زبان فارسی با کارمندان کم و ارسال بسته‌های کتاب و لوح فشرده تلاش می‌کرد تا فعالیت‌هایی را انجام دهد اما موضوع گسترش زبان فارسی با چنین حرکت‌هایی تبیین نمی‌شود.»

این پژوهشگر زبان فارسی اعتقاد دارد: «از ایجاد شبکه‌های آموزشی تا تأسیس دانشگاه و آموزش معلم فارسی، تعریف کتاب، برنامه‌های مجازی به‌روز و دردسترس متناسب با هر منطقه باید در دستور کار قرار گیرند. متاسفانه سامانه آنلاین نداریم، در حالی که امروزه هر کسی که علاقه‌مند به زبان فارسی است باید بتواند از طریق رایانه و اینترنت آن را بیاموزد و از محتوای ارزشمند فارسی در فضای مجازی بهره‌مند شود، در حالی که این امکانات در اختیار فارسی‌زبانان هم نیست و خود ما برای دسترسی به کتاب‌های الکترونیک دچار مشکلیم بنابراین لزوم ایجاد سازمانی تازه‌نفس و باانرژی در این حوزه دیده می‌شد. گرچه معتقدم بنیاد سعدی جوان است اما در حال فراهم آوردن زیرساخت‌ها، نیروگیری و شناساندن خود است، چرا که بانک اطلاعاتی در این حوزه وجود ندارد».

ذوالفقاری می‌گوید: «ما حتی نمی‌دانیم چه تعداد کرسی در خارج از ایران داریم، چند نفر در این زمینه فعالیت می‌کنند، چه گرایش‌هایی وجود دارند و روزبه‌روز زبان‌هایی مانند عربی و ترکی در حال جایگزین شدن در دانشگاه‌ها و کرسی‌ها هستند. گسترش زبان فارسی متاسفانه با مسائل سیاسی پیوند خورده و پایگاه غیررسمی آن معمولاً از طریق استادان مقیم در خارج از کشور پیگیری می‌شود. بسیاری از کرسی‌ها را استادان مقیم اداره می‌کنند و استادان مهاجر ایرانی تبدیل به فرصت شده‌اند، چرا که مدت اعزام استادان دو سال است اما افرادی که سال‌ها در کشوری اقامت دارند کرسی ایجاد می‌کنند و ما باید این کرسی‌ها را تقویت و با برنامه حرکت کنیم. کم‌خرج‌ترین کار بنیاد این است که این استادان را شناسایی و آنان را با منابع و متون جدید آشنا کند و در اختیارشان قرار دهد. رابطه تنگاتنگی بین کرسی‌های زبان فارسی و جلوگیری از خطر نابودی و تعطیلی زبان فارسی وجود دارد. پس از اتمام کرسی‌های 10، 15 یا 20 ساله از طریق سفارت یا منابع دیگر باید کرسی‌ها را تقویت کنند اما در حال حاضر رایزنان فرهنگی افرادی نیستند که دقیقاً این فعالیت را بشناسند و علاقه‌مند به آن باشند و این موضوع باعث مشکل مضاعف خواهد بود».

این مدرس دانشگاه در پایان سخنانش می گوید: «کمیته‌های 12 گانه‌ای برای مطالعه در بخش‌های گسترش زبان فارسی در مناطق گوناگون دنیا باید برنامه‌ریزی و تمرکز بر کارهای نو و تازه را محقق کنند. بنیاد سعدی در حال برنامه‌ریزی، نیازسنجی و آسیب‌شناسی امکانات و موقعیت‌هاست تا به شناسایی فرصت‌ها و چالش‌های آموزش زبان فارسی بپردازد. همچنین بنیاد نیاز به برنامه همسو دارد و مدیریت یگانه آن با فرهنگستان ادب فارسی می‌تواند به موفقیت آن کمک کند».

شناسایی کرسی‌های زبان و ادب فارسی

با این حال رضامراد صحرایی، معاون آموزشی و پژوهشی بنیاد سعدی معتقد است: «بنیاد سعدی بر اساس تصمیم شورای عالی انقلاب اسلامی و هیأت امنایی از وزارتخانه‌های گوناگون مانند وزارت امور خارجه، علوم، تحقیقات و فناوری و آموزش و پرورش قرار شد به گردآوری ظرفیت‌های موجود در این حوزه بپردازد. هریک از نهادها، جداگانه بخشی برای گسترش زبان فارسی در خود دارند و هیچ‌یک تعطیل نشده‌اند اما هیچ سازمانی، فعالیت موازی نخواهد کرد. در واقع دلیل انتقال شورای گسترش زبان و ادب فارسی به بنیاد سعدی هم مربوط به ساختار آن می‌شد؛ شورایی که محدوده فعالیت وسیعی داشت اما قدرت اجرایی آن بسیار اندک بود. بنیاد سعدی قرار نبوده و نیست مرکزی را تعطیل کند بلکه کار آن سامان دادن مراکز با آهنگی یکسان با سیاست‌های اصلی است. 25 موسسه که به آموزش زبان فارسی مشغول بودند، گردآوری شدند و بنیاد به‌مثابه نخ تسبیح موسسه هایی شد که وظیفه آنها گسترش زبان و ادبیات فارسی محسوب می‌شود. از سوی دیگر آنها را با دستاوردهای یکدیگر آشنا کرده و این نهادها هم نقش پدرگونه بنیاد را پذیرفته‌اند».

وی اعتقاد دارد: «زبان هر کشور، قدرت نرم آن سرزمین برای مواجهه با دیگر کشورهاست. زبان فارسی هم که از مخازن عظیم تاریخ چندهزارساله به شمار می‌آید، از نخستین آثار مکتوب بشر تا مباحث معاصر را در خود جای داده است. از سوی دیگر فارسی، زبان دوم اسلام و فقه شیعه است و از این منظر جایگاه ارزشمندی دارد. برای عنصر کلیدی قدرتمندی چون زبان در این حد و اندازه، در یکی از معاونت‌های وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی یعنی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است، شورایی ایجاد شده بود که‌ شأن اجرایی نداشت و تنها می‌توانست برنامه‌ریزی کند. این در حالی است که کشورهایی مانند آلمان با بنیاد گوته، اسپانیا با سروانتس، ایتالیا با دانته، فرانسه با آلیانس و ترکیه با بنیاد یونس امره با بودجه‌های کلان در سال‌های فعالیتشان به گسترش زبان کشورشان در دیگر سرزمین‌ها دست زده‌اند. چنین بنیادهایی در تمامی کشورها وجود دارند».

معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه سؤال اینجاست که ما برای زبان فارسی چه کرده‌ایم؟‌ افزود: «بنیاد سعدی با داشتن 50 کارمند متخصص، تلاش می‌کند سامانه آموزش زبان فارسی را یکپارچه کرده و در همین مسیر چندین مجموعه چندجلدی کتاب درباره آموزش زبان عمومی، آموزش مهارت زبان فارسی و آموزش ادبیات فارسی را منتشر کرده است. متاسفانه کتاب درسی مناسبی در این حوزه وجود ندارد با این حال برنامه‌هایی برای سیستم عامل اندروید و IOSنوشته شده‌اند. کتاب‌های دوزبانه داستان‌های معتبر زبان فارسی برای آموزش تولید شده‌اند که در سراسر دنیا توزیع کرده‌ایم. همچنین دوره‌های دانش‌افزایی در فاصله یک سال و 10 ماه گذشته از آغاز فعالیت این بنیاد و حضور بیش از 250 نفر از 37 کشور جهان برای حضور در این دوره‌ها بخشی از فعالیت‌های بنیاد سعدی به شمار می‌آیند. تأسیس شورای راهبردی متناسب با هر کشور و منطقه و تجهیز کتابخانه‌ها هم از فعالیت‌های دیگری است که انجام شده‌اند. حدود 60 کرسی زبان و ادب فارسی در سراسر دنیا شناسایی کرده‌ایم و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با جدیت پیگیر این کرسی‌هاست و در بسیاری موارد جلوی تعطیلی این مراکز را گرفته است».

صحرایی می‌گوید: «هرگاه رابطه با کشوری کم می‌شود به‌تبع آن حوزه‌های دیگر هم تحت تأثیر خواهند بود. با این حال ایران در تاجیکستان و افغانستان فعالیت زیادی دارد و وزارت علوم در روابط دانشگاهی از سیاست‌های بنیاد تبعیت می‌کند اما نیاز است رسانه‌ها در این مسیر علاوه بر معرفی بنیاد و فعالیت‌های آن به دیگران، با خارجیانی که برای آموزش به ایران می‌آیند، ارتباط داشته باشند و تأثیر فعالیت‌های بنیاد را بر آنها نشان دهند. همچنین بودجه این بنیاد دولتی است و حداقل هزینه‌ای است که برای گسترش زبان فارسی پرداخت می‌شود و افزایش آن تأثیر بسیاری بر فعالیت‌ها دارد. با تمام این مسائل، تأسیس بنیاد سعدی در اوج تحریم‌ها تلاش ارزشمندی بود و امیدواریم با این فعالیت‌ها دین خود را به ایران ادا کنیم».

پایان خبر